گلیم دستباف را می‌توان به عنوان یکی از اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین مدل‌های فرش دستباف معرفی کرد. رنگ و طرح خاصی که در گلیم مورد استفاده قرار می‌گیرد آن را به یک فرش سنتی و زیبا تبدیل کرده است. گلیم‌ها معمولا در خانه‌ها و فضاهایی که دارای طراحی سنتی، قدیمی و روستایی هستند مورد استفاده قرار می‌گیرند.
به طور کلی به فرش‌هایی که پرز نداشته، تنها با تار و پود بافته می‌شوند و ساختاری نازک و خشن دارند، تخت‌بافت می‌گویند. تخت‌باف در گذشته به عنوان ثروت و هویت برای یک قوم و قبیله شناخته می‌شد و از آن به عنوان پوشش کف و دیوار، زین اسب، کیف، ملحفه، پشتی و بالش استفاده می‌شده است.
گلیم دستباف چیست؟
گلیم یکی از انواع فرش شرقی است که به صورت محلی و سنتی بافته می‌شود. دارای طرح‌ها و رنگ‌های بسیار متنوع و خاصی است. تار و پود این نوع فرش کاملا در هم آمیخته شده و مانند فرش‌ها دارای پرز بلند نیست.گلیم را می‌توان به عنوان یکی از فرش‌های دستباف سبک و کوچک نیز معرفی کرد که حمل و نقل آن بسیار آسان است. زیرا همانطور که اشاره شد گلیم دستباف دارای پرز نیست و با روش خاصی که شامل رد کردن تار و پود به صورت یکی در میان است، بافته می شود.گلیم دستباف در کشورهای مختلفی از جمله ایران، ترکیه، آفریقای شمالی، بالکان، قفقاز، افغانستان، پاکستان، آسیای میانه و چین نیز بافته می‌شود. اگرچه در بعضی مواقع گلیم زیرمجموعه فرش‌های شرقی قرار می‌گیرد. اما به دلیل تنوعی که در طرح، رنگ و نوع بافت گلیم وجود دارد، این نوع فرش‌ها، در یک طبقه خاص قرار می‌گیریند.
تفاوت گلیم با سایر فرش ها
تفاوت عمده گلیم با سایر مدل‌های فرش در نوع بافت آن است. رشته‌های کوتاه و جداگانه با رنگ‌های مختلف، روی تار گره خورده و با محکم فشار دادن پودها، طرحهای گلیم ساخته می‌شوند. با در هم تنیدن الیاف و تارهای مختلف، ساختاری صاف و مسطح برای گلیم ایجاد می‌شود. این پود معمولا پشم است، در حالی که تار می‌تواند نخ پنبه یا پشم باشد.
بافندگان در هنگام بافت گلیم، پود را محکم می‌کنند تا کاملا تار را بپوشاند و اغلب الگوهای مورب را ترجیح می‌دهند. این کار باعث می‌شود تا ساختاری محکم‌تر در گلیم ایجاد شود. با این روش الگوهای پررنگ و تیزی ایجاد می‌شوند و به بافندگان برای ایجاد طرح و نقش آزادی بیشتری می‌دهد. به همین دلیل است که اکثر گلیم‌ها دارای طرحهای هندسی بسیار نزدیک هستند. اگرچه گلیم‌هایی با طرح گل نیز وجود دارند. گلیم به انگلیسی با نام های Kilim ، Kelim ، Gelim و Gilim شناخته شده است.
برخی از مهترین انواع طرح گلیم
گلیم ها نمایانگر چندین صده صنعتگری و فرهنگ و نشان دهنده میراث و فرهنگ منطقه‌ای هستند که در آن تولید می شوند. برخی از گلیم‌ها برای تزئینات استفاده می شوند و برخی دیگر برای اهداف مذهبی مانند سجاده نماز مورد استفاده قرار می‌گیرند. گلیم‌ها معمولا طرح و نقش و نگار مختلفی دارند و که هرکدام می توانند عنصر جذاب این فرش ها باشند.
گلیم دستباف طرح سنتی
گلیم دستباف طرح سنتی معمولا با توجه به منطقه‌ای که در آن بافته شده دارای طرحهای مختلفی است. همین طرح‌ها و نقوش، نشان‌دهنده اصالت و خاص بودن آن‌ها هستند. تنوع گسترده‌ای از نقوش، از طرحهای ساده تا پیچیده‌تر در میان انواع سنتی گلیم‌ها وجود دارند.
گلیم قشقایی
گلیم قشقایی یکی از معروف‌ترین طرحهای گلیم دستباف است و توسط ایل قشقایی بافته می‌شود. این نوع از گلیم در سال 1392 موفق به دریافت نشان اصالت از یونسکو شده است. در بافت گلیم قشقایی هم از نخ و هم از پشم استفاده می‌شود. همچنین رنگ‌های تند و روشن بیشتر از رنگ‌های تیره و سنگین در گلیم قشقایی به چشم می‌خورند. طرح گلیم قشقایی یا به صورت اشکال منظم هندسی است. و از طرح‌هایی مثل تکرار یک نگاره خاص، طرح‌هایی با هویت مستقل که ترکیب چندین نگاره‌‌اند، و طرحهای حاشیه‌ای استفاده می‌شود. گلیم قشقایی با طرح لچک‌ترنج و محرمات از جمله طرحهای شناخته شده و پرطرفدار هستند.
گلیم سیرجان
گلیم سیرجان نیز یکی از انواع شناخته شده گلیم است که در روستای دارستان، شهرستان سیرجان و استان کرمان بافته می‌شود. از ویژگی‌های گلیم سیرجان می‌توان به ذهنی بودن طرح و بافت این گلیم اشاره کرد. که از نقشه‌های اصیل افشاری الهام گرفته‌اند.
گلیم شاهسون
شاهسون نام ایلی از مردم آذربایجان است. این اقوام اکثرا در شمال غربی ایران، در دشت مغان، ارومیه، اردبیل و نواحی خرقان و خمسه به سر می‌برند. گلیم شاهسون با توجه به اقوامی که این گلیم را بافته‌اند دسته‌بندی می‌شود. معمولا با نام‌های گلیم شاهسون مغان، شاهسون هشترود، شاهسون ورامین و … شناخته می‌شوند. هر کدام از این اقوام از طرح‌ها و نقوش مخصوص، در بافت گلیم شاهسون استفاده می‌کنند. اما به طور کلی استفاده از طرحهای هندسی شکسته با رنگ‌های زیبا و ملایم در بافت گلیم شاهسون رایج است.
گلیم سنندج
گلیم سنندج که با نام سِنَه نیز شناخته شده است، یکی از مشهورترین گلیم‌های کردستان است و در سنندج بافته می‌شود. از جمله ویژگی‌های گلیم سنندج می‌توان به تکرار طرحهای گل‌دار، ایجاد ترنج مجزا در مرکز گلیم و استفاده از گل‌های ظریف اشاره کرد.
گلیم‌ها در هر قوم و طایفه نشان از تاریخچه آن مرز و بوم است. وجود عناصری از طبیعت در طرح و نقش گلیم دستباف بر زیبایی این دستبافته افزوده است. اصالت طرحی که از سالیان دور در آن حفظ شده از خصوصیات گلیم دستباف می‌باشد. اشکال هندسی، رنگ‌های متنوع و اندازه‌های قابل حمل، برای منازل و دکوراسیون‌های امروزی بسیار مناسب است.
همچنین بخوانید: قالی هوشنگ شاهی جایگاهی برای اساطیر و پادشاهان