نویسنده: نیلوفر علیپور
فرش‌های برجای مانده از «حاج جلیلی» دارای چنان جایگاه والایی است که در شمار آثار عتیقه دسته‌بندی می‌شوند. قالی‌های حاج جلیلی از یک‌سو دارای گوناگونی در طرح، رنگ‌بندی و اندازه است که خواست مشتریان بی‌شماری را برآورده می‌سازد و از سوی دیگر دقت به نکات فنی تولید و کیفیت قالی ارائه شده اعتماد خریدار را جلب می‌کند.
عبدالحسین قاسم‌نژاد
تبریز یکی از شهرهای استان آذربایجان شرقی است و بافت قالی این شهر پیشینه‌ای کهن و قدمت بسیاری دارد. در زمان حکومت شاه اسماعیل و شاه تهماسب شهر تبریز یکی از بزرگ‌ترین مراکز هنر ازجمله قالیبافی شد. شاه تهماسب علاقه وافری به فرش داشت و آن را تا مقام یک هنر ارتقا داد. همچنین با ایجاد کارگاه‌های بزرگ قالیبافی بافندگان طراز اول در تبریز گردهم آمدند و به بافت نمونه‌های ارزنده‌ای دست یافتند.
در دوران قاجار نیز قالیبافی به تدریج جان تازه‌ای یافت. در اواخر این دوران افزایش ناگهانی تقاضای اروپاییان برای قالی‌های ایران باعث شد تا فرش ایران احیا شده و در همه جا مقدمات تولید انبوه فراهم شود. همچنین شرکت‌های خارجی از کشورهای انگلیس، و آمریکا و… به سرمایه‌گذاری و تولید در فرش ایران ترغیب شدند و بخشی از مهم‌ترین و نفیس‌ترین فرش‌ها بافته شد.
تبریز:
در این میان تولیدکنندگان بسیاری نیز در تبریز فعالیت خود را آغاز کردند. از تاثیرگذارترین و نام‌آورترین افراد می‌توان از «حاج جلیلی» یاد کرد. حاج جلیلی مشهورترین تولیدکننده فرش دستباف در تبریز بود. او از اوایل سال ۱۸۸۰ میلادی تا اواخر همان قرن به فعالیتش ادامه داد. کارگاه بزرگ او شامل طراحان، استادان رنگرز و بافندگان ماهر بود. فرش‌های حاج جلیلی به دلیل رنگ‌آمیزی، طراحی و بافت‌های باکیفیت بالا در بازار عتیقه شناخته شدهاند و جایگاه ویژه‌ای داشتند.
بعضی از فرش‌های حاج جلیلی دارای زمینه مسی‌رنگ (قهوه‌ای مایل به قرمز) است. رنگ‌های عاجی، آبی، قهوه‌ای، سبز، خاکستری و طلایی نیز در فرش‌های حاج جلیلی دیده می‌شود. طرح این فرش‌ها لچک و ترنج، شاه‌عباسی، درختی، بته‌ای، اسلیمی، ماهی درهم و درختی است که در زمینه کف ساده به کار می‌رود. طرح شاه‌عباسی و لچک و ترنج در زمینه ساده یکی از محبوبترین طرح‌ها است. فرش‌های کوچک‌تر حاج جلیلی طرح محرابی دارند.
دیگر طرح‌ها:
از دیگر طرح‌های فرش‌ها می‌توان به طرح‌های درختی و گلدانی با نقوش حیوانات و پرندگان اشاره کرد. اکثر فرش‌های حاج جلیلی با نخ پنبه و پشم بافته شدهاند. تعداد کمی فرش ابریشمی نیز باقی مانده است. در این فرش‌ها از گره متقارن (ترکی) استفاده شده است. فرش‌های حاج جلیلی اندازه‌های بزرگ پارچه بافته می‌شدند و کیفیت بسیار خوبی داشتند.
در زمان جنگ جهانی دوم به فرش‌های حاج جلیلی بسیار توجه شده است. این فرش‌ها توسط افراد مرفه و علاقه‌مندان به این هنر خریداری می‌شدند. طراحان داخلی به دلیل رنگ‌های زمینه از این فرش‌ها استقبال می‌کردند. همچنین بافندگان مختلف تبریز از گذشته تاکنون از طرح‌ها و رنگ‌های فرش‌های وی تقلید کرده‌اند. امروزه برخی از فرش‌های حاج جلیلی تبریز به قیمت‌های بالا در حراج‌های کریستیز و ساتبیز نیز به فروش می‌رسند. می‌توانید نمونه‌ای از این فرش‌ها را در بخش گالری ببینید.
منابع
ژوله، تورج. ۱۳۸۱. پژوهشی در فرش ایران. تهران: یساولی.
قاسم‌نژاد، عبدالحسین . ۱۳۹۶. «قالی تبریز». معرفی فرش مناطق ایران. تهران: مرکز ملی فرش ایران.
یساولی، جواد. ۱۳۷۵. مقدمه‌ای بر شناخت قالی ایران. تهران: یساولی.
Peter F. Stone, (2013), Oriental Rugs: An Illustrated Lexicon of Motifs, Materials, and Origins, North Clarendon :Tuttle.
Abraham Levi Moheban, 2015, The Encyclopedia of Antique Carpets: Twenty-Five Centuries of Weaving, Princeton Architectural Press.
شما می‌توانید تجربیات و نظرات خود را درباره خصوصیات و کیفیت این فرش با ما در میان بگذارید. همچنین می‌توانید فرش‌های حاج جلیلی تبریز را از فروشگاه فرش دستباف سی‌پرشیا به‌صورت اینترنتی خریداری نمایید.