در هر خانه ایرانی، وجود یک قالی یا حتی قالیچه‌ای کوچک امری اجتناب‌ناپذیر است. فرش نه تنها کاربردهای متعددی دارد، بلکه به زیبا‌تر شدن دکوراسیون داخلی منزل نیز کمک می‌کند. فرش‌های ایرانی از جهات مختلف از جمله بهترین و محبوبترین فرش‌ها در دنیا به شمار می‌روند. طرح‌های جذاب و اصیل یکی از ویژگی‌های اصلی فرش‌های ایرانی است که نما و ظاهر خاص و فوق‌العاده‌ای را به آن می‌بخشد. طرح‌های بسیار زیادی وجود دارد که هنرمندان از آنها برای بافت فرش و قالی بهره می‌برند و به معنای واقعی، اثری هنری را متولد می‌کنند. لچک ترنج، طرحی که از محبوبیت بالایی برخوردار است، این طرح زیبا و شناخته‌شده، به‌ویژه در فرش‌های دستباف، حضوری چشم‌نواز دارد و از زمان شاه عباس در کشور ما رواج یافته است. زیبایی و خاص بودن این طراحی، همواره موجب توجه علاقه‌مندان و خریداران بوده است.
در بازخوانی تاریخ هنر فرش‌بافی ایران، مشاهده می‌کنیم که طرح‌های اولیه فرش، به‌ویژه در دوران کهن، به نمایش باغ‌ها و جویبارها اختصاص داشتند. این الگوها که از گلستان‌ها و باغ‌های ایرانی الهام گرفته شده بودند، نخستین نقوش قالی‌ها را شکل دادند. طرح لچک ترنج به عنوان یکی از نمادین‌ترین و شناخته‌شده‌ترین نقوش قالی ایرانی در طول تاریخ محسوب می‌شود.
واژه لچک که به معنای گوشه است، به بخش‌هایی از فرش اشاره دارد که در زوایای آن قرار می‌گیرند. در مقابل، ترنج به طرح مرکزی فرش اطلاق می‌شود که غالباً به شکل دایره یا بیضی بوده و واژه آن به میوه بالنگ اشاره دارد. این الگو با ظرافت و دقت خاصی از نقوش گیاهی، اشکال هندسی، گل‌ها و پرندگان آراسته شده و هنر فرش‌بافان ایرانی را به‌خوبی منعکس می‌کند. به‌طور کلی، لچک به نقوشی گفته می‌شود که در چهار گوشه فرش قرار دارند و هماهنگی کامل با طرح مرکزی یا ترنج ایجاد می‌کنند.
حال لچک ترنج چیست؟
لچک معمولا با طرح ترنج هماهنگ می‌شود که به آن لچک ترنج می‌گویند. منشاء اصلی این طرح به حوض‌های زمان قدیم باز می‌گردد و دارای دو بخش هم‌جوار به نام ترنج هستند. در برخی از فرش‌ها این طرح ساده و در برخی دیگر دایره‌ای شکل می‌باشد.
طرح لچک ترنج در فرش‌ها دارای انواع مختلفی می‌باشند. هر یک از طرح لچک و طرح ترنج دارای انواع مختلف و گوناگونی می‌باشد. از انواع طرح لچک می‌توان به لچک تو در تو، لچک مداخل، لچک مداخل کنگره‌ای، لچک چهار ترنج، لچک طره‌ای، لچک قرینه و لچک ترنج ساده شده و لچک ترنج سبک محتشم و …. و از انواع طرح ترنج نیز می‌توان به ترنج هندسی، ترنج تو در تو، ترنج دوگانه، ترنج سه‌گانه، ترنج بیرونی و ترنج میانی، گل ترنج، برگ ترنج، سر ترنج، ته ترنج و …. اشاره نمود. همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره نمودیم، طرح ترنج را در وسط و مرکز فرش اجرا می‌کنند و طرح لچک را در چهار گوشه آن به اجرا در می‌آورند
به طور کلی طرح لچک ترنج به چند صورت تولید می‌گردد. در نوعی از آن لچک و ترنج ساده و متناسب در بافتی معمولی مورد استفاده قرار می‌گیرند. یک طرح دیگر که به آن طرح ترنج‌دار می‌گویند، قالی فقط دارای ترنج است و در آن لچک وجود ندارد. در نوع دیگر نیز بر خلاف این مدل فقط لچک اجرا شده و طرح ترنج کار نمی‌شود.
کلاله یا سرترنج:
ترنج در نقطه کانونی فرش قرار می گیرد. و معمولا در فضای بالا و پایین ترنج یک ترنج یا شمسه کوچک قرار می گیرد که به آن کلاله یا سرترنج گفته می شود. غالبا در فرش های قدیمی از دو عدد کلاله در فضای بالا و پایین ترنج استفاده شده است. طرح هایی نیز وجود دارد که تعداد کلاله ها بیشتر است، تا جایی که گاهی تمام اطراف ترنج را به شکل دایره ای در بر می گیرد. این حالت را زمانی که برای خود ترنج اتفاق بیفتد، اصطلاح کاسه و نیم کاسه را به کار می بریم. در طرح کاسه و نیم کاسه چند ترنج در مرکز فرش به صورت تو در تو داخل یکدیگر قرار گرفته اند.
کلاله ها یا سرترنج ها به شکل های گوناگونی در فضای بالا و پایین ترنج اصلی قرار می گیرند. گاهی به شکل قندیل می باشد یا قاب و نیم قاب، بادبزنی یا دم افشان طاووس و یا به شکل گلدانی و گاهی هم مانند خود ترنج یا به صورت تک و مستقل باقی می ماند و یا به شکل هایی مانند ختایی های شلوغ و اسلیمی های ناب و زیبا به سایر بخش های فرش همچون خود ترنج یا لچک و …متصل می شود. سرترنج ها همیشه پیوسته و نزدیک به ترنج نیستند. گاهی بین آنها فاصله وجود دارد که در برخی طرح ها این فاصله را با شکل های تزئینی مثل گل و… پر می کنند.
انواع طرح لچک ترنج :
لچک ترنج محتشم
در لچک ترنج محتشم، خط های پیرامون لچک ها غالبا کمانی است و یا کنگره دار. پس محتشم به نوع نقش لچک و خط پیرامونی آن می پردازد.
لچک طرح راور
در طرح و نقشه های منسوب به راور، لچک ها در زمینه فرش به صورت یک طره درآمده و متن فرش را دربرمی گیرند. تزیین این طرح ها ترکیبی است از گل، برگ، قاب و کتیبه. به این گونه لچک، لچک طرح راور گفته می شود.
ترنج هندسی
این طرح شامل یک ترنج است با خطوط راست و شکسته. که در نهایت یک طرح کلی چند گوشه و زاویه دار را ایجا نموده و بر اساس نقشه های عشایری و ایلی، در مرکز طرح فرش به شکل تک ترنج و یا به شکل چند ترنج با نقشه های یکسان و یا شکل های گوناگون در طول و عرض فرش نقش می شود. در طرح معروف به نقشه های قفقاز، سه عدد ترنج با نقوش یکسان طرح می شود که به یکدیگر چسبیده اند و در برخی از طرح ها هم این ترنج های سه گانه با هم موازی می باشند.
ترنج دندان موشی
به ترنجی گفته می شود که خطوط مرزی آن به شکل دندانه دار باشد.
ترنج تودر تو یا مداخل
ترنجی که با نقش زاویه دار به شکل ها و نقوش زمینه فرش پیوسته و در اصطلاح به داخل زمینه فرش پیش رفته است. در این حالت به طور معمول نقشه و طرح زمینه فرش هم از کنار گوشه های ترنج به داخل فضای ترنج راه یافته و وارد می شود. که به این حالت اصطلاحا ترنج تودرتو هم گفته می شود.
ترنج طرح اصفهان
ترنج طرح اصفهان، سبکی است که به طور معمول اطراف آن را نقوش و بندهای اسلیمی به شکل درهم تنیده دربر گرفته باشد و ترنج در اصل با کمک بندهای اسلیمی از متن فرش جدا می شود. در واقع حاشیه بیرونی ترنج که با متن فرش در ارتباط است همان بندهای اسلیمی می باشد. در این گونه ترنج ها، سر ترنج ها یا کلاله ها نیز به شکلی غیرمستقیم و با استفاده از بند و ساقه دوگل به ترنج می پیوندد.
دکوراسیون با فرش طرح لچک ترنج
طرح لچک ترنج با همه قدمتی که دارد، یکی از نمادها و عناصر ثابت در فرش دستباف و ماشینی ایران می باشد. زیبایی این طرح فرش به قدری بوده است که از فراز قرن ها عبور کند و کماکان نه تنها در خانه های ایرانی پهن شود، که به کل کشورهای جهان راه یافته و طرفدار داشته باشد. به طور کلی این طرح فرش برای دکوراسیون های کلاسیک و سنتی می باشد. شما می توانید در هر کنار انواع اکسسوری و چیدمان های کلاسیک از این طرح فرش با خیال راحت بهره گیرید. البته انواعی از نقشه های لچک تنها یا ترنج تنها را هم در حال حاضر برای دکوراسیون های امروزی استفاده می کنند. و به خوبی توانسته است، پاسخگوی نیاز های مصرف کنندگان برای دکوراسیون های مدرن باشد.
بیشتر بخوانید : جادوی رنگ‌ها، روانشناسی و هنر در فرش