فرش نایین برخاسته از شهری با قدمت بیش از سه هزار سال در مرکز ایران و جنوب استان اصفهان است. فرش در این شهر قدمتی دویست ساله دارد. نایین شهری با معماری سنتی و کهن دارای آب‌انبار، کاروانسرا، قلعه، بازار و مکان‌های تاریخی دیگر است و در منطقه دشت کویر واقع شده است. مردم نایین که از گذشته در تهیه پارچه‌های ظریف از پشم شتر مهارت بسیاری داشتند. پس از اینکه با همت تعدادی از خانواده‌های نایینی تولید فرش رونق گرفت مهارت آن‌ها در نساجی باعث شد قالی‌های بسیار ریزبافت و کم‌نظیر تولید شوند. ولی‌الله شرعی نایینی از طراحان نقش قالی‌های نایین بیشترین اثر را بر طرح قالی‌های این شهر داشته است.
کیفیت بالا
بافت قالی نایین با استفاده از گره‌های فارسی است. برای تعیین کیفیت، از اندازه‌گیری به نام “لا” استفاده می‌شود. لا شاخص کیفیت در ریسندگی چله بوده و شاخص مهمی در قیمت‌گذاری فرش نایین است. به این صورت که با کاهش تعداد لا قیمت فرش به طور نسبی افزایش پیدا می‌کند. این امر سبب شده قالی نایین با رجشمار 40 تا 70 جزو فرش‌های ریزبافت محسوب شود. استاد بافنده معروف نایین حبیبیان با استفاده از یک تار چهار یا شش لایه با کیفیت‌ترین فرش‌ها را بافته است. فرش‌های او با برند”حبیبیان” امضا شده‌اند که امروزه جزو فرش‌های ارزشمند به شمار می‌روند. ساختار نایین بصورت دو پود بوده و با دقت بسیار بالا بافته می‌شود و اشتباهات رایج سایر فرش‌ها مانند کجی، چند‌رنگی، غلط بافی و … به ندرت در فرش نایین دیده می‌شود.
رنگ‌های متمایز
از دیگر مشخصه‌های فرش نایین رنگ‌های روشن و مات است. خاکی، کرم، نخودی و خاکستری‌های روشن غالبا برای زمینه استفاده می‌شوند. البته به طور محدود از رنگ‌های قرمز یا آبی تیره در عناصر نقوش استفاده می‌شود که این مشخصه‌ها به فرش نایین ظاهری ظریف و آرامش‌بخش داده است. رنگ آمیزی این فرش‌ها عموما بطور طبیعی و گیاهی است که باعث شده از سایر فرش‌ها متمایز شوند.
طرح‌های سنتی
فرش‌های نایین معمولا از شاخه‌های در هم تنیده آبی یا سبز با گل‌های ریز در زمینه روشن تشکیل شده‌اند. میتوان گفت اصلی‌ترین طرح‌هایی که در فرش نائین به کار برده می‌شود، طرح‌های شناخته شده و بی‌نظیر شاه عباسی، لچک ترنج با استفاده از ترکیبات اسلیمی، طرح‌های افشان (تحت تاثیر فرش اصفهان) و به طور کلی نقوشی است که با سنتی‌ترین طرح‌های ایرانی در ارتباط است. بخش عمده‌ای از هویت خاص فرش نایین به طرح‌های سنتی آن همراه با رنگ آمیزی‌های خاص برمی‌گردد.
اندازه‌های متدوال
تار و پود قالی نایین از جنس پنبه گاهی ابریشم و پرز آن از پشم‌های ظریف است. اندازه متداول در قالی نایین 6 و 9 متری است که در بین آن‌ها قالیچه، ذرع و نیم، کناره و گاها فرش‌هایی با اشکال بیضی و دایره یافت می‌شوند. همچنین گفته می‌شود بافندگان نایین اولین کسانی هستند که عناصر طراحی و گل‌ها را به صورت برجسته و ابریشمی ترسیم و اجرا کرده‌اند.
تولید در شهر‌های مجاور
با افزایش تقاضا، تولیدکنندگان نایین شروع به تولید و عرضه فرش‌های نه لایه و دوازده لایه کردند. آن‌ها برای مصرف کنندگان با بودجه کمتر بافته می‌شوند و از کیفیت خوب تا بسیارعالی برخوردار هستند. با استقبالی که از فرش نایین شد تولیدکنندگان فرش در شهر نایین و مناطق اطراف آن قادر به رسیدگی به حجم درخواست‌های بازار جهانی نبودند. این امر سبب شد فرش نائین در سایر استان‌های ایران مانند خراسان، شهرکرد، یزد و … نیز تولید شود.
امروزه در حومه شهر نایین از جمله تودشک فرش‌های بسیار مرغوبی بافته می‌شوند. همچنین بخش‌هایی از استان اصفهان مانند اردستان و بیابانک و حتی مناطقی دورتر مانند طبس و قزوین فرش‌هایی با تابعیت از طرح و تکنیک بافت نایین تولید و عرضه می‌نمایند. لازم به ذکر است که در منطقه تودشک صنعت رنگرزی نیز رواج دارد. هر چه از سمت خور به سوی طبس و کاشمر و سبزوار برویم به نوعی رفته‌رفته از کیفیت فرش‌ها کاسته می‌شود. در روستاهای اطراف نایین در مسیر شهر نطنز، مانند رحیم آباد، جشوقان، ورزنه و… صنعت قالیبافی رواج دارد.
همچنین بخوانید: فرش نهاوند طرح و رنگی از دل طبیعت