قالی بران در شهر خمین رسمی دیرین و آئینی کهن است. این شهر با داشتن قالی روستاهای بند ریحان و لیلیان و گلیم نقش برجسته‌اش، شهرتی ویژه دارد. لیلیلان در گذشته، روستایی ارمنی‌نشین بوده است، که پس از مهاجرت آخرین ارمنیان از آن، بافت و تولیداتش، تقریبا به کلی دگرگون شد. سخن گزافی نیست اگر بگوییم قالی‌های گذشته لیلیان، به تنهایی، گویای بافندگی پراهمیت خمین و ارزش و شهرت جهانی آن بود.
جشنی برای یک پایان
قالی‌بافی معمولا نقش مهمی در اقتصاد روستائیان داشته است و به ویژه در زمانی که فصل کشاورزی نبود، راهی برای کسب درآمد خانواده بوده است. بافت فرش، زنجیره‌ای منظم از کار و مشاغل وابسته مختلف، از جمله: پشم‌ریسی، رنگرزی، چله‌کشی، بافندگی، نقشه‌کشی و پرداخت فرش را شامل می شود. هر یک در جای خود، نیازمند مهارت و پیوست‌های فرهنگی و حرفه‌ای خاصی است. حتی پس از بافت فرش نیز، این زنجیره از طریق فروشندگان، واسطه‌ها، مرمت‌کاران، مجموعه‌داران و … ادامه دارد.
همه این‌ها وقتی معنا پیدا می‌کند و به ثمر می‌نشیند که فرش از دار پایین کشیده شود. این همان زمانی است که باید جشن گرفت. مسلم است برای جدا کردن قالی از دار، در فرهنگی سرشار از آداب و رسوم، رسمی وجود داشته باشد. رسمی به نام قالی بران.
رسم قالی بران
رسم قالی بران، شکرانه‌ای است که قالیبافان برای به اتمام رسیدن بافت قالی و روانه کردنش به بازار با دلی شاد، به جا می‌آورند. طی آن، قالی را که روزهای بسیار با آن در ارتباط بوده و با احساسات و آرزو‌های گوناگون به بافتنش پرداخته و آن را خلق کرده‌اند، با دعای برکت و خیر از دار جدا می‌کنند. این رسم هم‌زمان که بیانگر خصوصیات تاریخی، اجتماعی و فرهنگی خمین است، نقش مهمی در شناساندن فرهنگ و تمدن مردم این دیار دارد و به نوعی تعاون و همبستگی آنها در انجام امور را به نمایش می گذارد.
طبق سنت، مردم روزهای عید و شادی را خوش یمن و زمان سوگواری‌های دینی و یا مصیبت عزیزان و نزدیکانشان را نامبارک میدانند و اگر عزیزی فوت کند تا چهلمین روز درگذشتش دست به قالی نمی‌برند. اما تاری از آن را می‌شکنند تا به آن چله نیفتد و اغلب بر اساس این تقویم، دار قالی را برپا می‌کنند. شروع به بافتن می‌کنند یا از آن دست می‌کشند و سعی می‌کنند که آیین قالی بران را نیمه برات یا نیمه شعبان و یا روزهای پنجشنبه یا جمعه که منتسب به ولی عصر(عج) است و یا میلاد ائمه معصومین (ع) برگزار کنند.
روز قالی بران
روز قالی بران که تعین شد، زمانش را به خویشان و همسایگان خبر می‌دهند و از آنها دعوت می‌کنند تا همه دور هم باشند. صاحب فرش، بساط میهمانی و پذیرایی به راه می‌اندازد. هر اندازه قالی بزرگ‌تر، مهمانی باشکوه‌تر. رسم بر آن بود که برای قالی‌های بزرگ و گران‌بها، قربانی نثار می‌کردند و سفره شام و ناهار برقرار بود. میزبان همه جا را آب و جارو می‌کرد و با عطر خوش اسپند، به پیشواز میهمانان می‌رفت. آنها هم با ذکر صلوات و خواندن اشعار مجلس را گرم می‌کردند.
باور‌های مرتبط با آیین قالی بران
باور بافندگان بر این است که برای بخت‌گشایی دختر‌ها و فرزندآوری زنانی که سال‌هاست انتظار فرزند می‌کشند، قیچی آیین قالی بران را در حالی که همه صوات می‌فرستند، در دست راست آنها بگذارند. برای مراسم قالی‌بران، به این نیت که رشته کار و امور زندگی در دستان‌شان باشد، آش رشته می‌پزند. اهدای هدیه از سوی شوهران یا مهمانان به زنان قالیباف، از دیگر سنت‌های این مراسم است. قالیبافان خمین همچنین بر این باور بودند که همگی وجوه مادی و معنوی زندگی‌شان باید با فرایض دینی در پیوند باشد. از این رو، سر ریشه‌های قالی که چیده می‌شد را به یاد شهید کربلا به آب می‌سپردند.
جشنواره قالی بران
قدمت رسم قالی بران در خمین به پیش از دوره قاجار می‌رسد. جشنواره فرهنگی قالی بران در خمین، با هدف احیای این رسم و تلاش برای زنده کردن نقشه‌های فرش و توجه به کیفیت دست بافته‌ها چند سالی (دو سال است که به دلیل همه‌گیری کرونا این جشنواره برگزار نشده است) از ۳۱ تیرماه تا ۶ مرداد ماه اجرا می‌شود. در این جشنواره تمامی مراحل تولید فرش از پشم‌چینی و پشم‌ریسی تا رنگرزی، بافت، بریدن و پایین کشیدن قالی از دار در معرض دید مردم و مخاطبان این جشنواره قرار می‌گیرد.
همچنین بخوانید: قالی کاشمر از لابه‌لای قصه‌ها تا درون خانه‌ها