قالی ساروق در روستای ساروق واقع در چهل کیلومتری شمال سلطان‌آباد که اکنون به اراک معروف است، تولید می‌شود. اگرچه این منطقه به دلیل تولید فرش از ابتدا شناخته شده بود، اما در اواخر قرن نوزدهم به شهرت رسید. هر فرش ساروق یک هنر منحصر به فرد است که با افزایش سن میتواند ارزش خود را افزایش دهد.
محل بافت قالی ساروق
ساروق و جیریا دو روستا در شمال اراک هستند که بافندگانشان مهارت خاصی در بافت فرش دارند. سابقه چند صدساله بافت فرش در این دو منطقه، باعث شهرت نام تجاری فرش ساروق شده است. تجار کشورهای اروپایی و آمریکایی با برند ساروق آشنا هستند. البته بافت این فرش در روستای جیریا رونق بیشتری دارد و اکثر فرش‌های ساروق توسط اهالی این روستا بافته می‌شوند.
طرح‌های شاخص
قالی ساروق بر روی تار و پود پنبه‌ای بافته می‌شود و میتواند دارای طرح و نقش منحنی یا هندسی باشد. برخی از نقشه‌های اصیل ساروق عبارتند از: مرغ و ماهی، مستوفی، گل و بوته، شاه عباسی، افشان و ترنج با گل و جانور، که بعدها به عنوان الگوی قالیبافان ساروقی قرار گرفتند. یکی از زیباترین جلوه‌های قالیبافی در ساروق قالیچه‌های تصویری است. همچنین فرش ساروق مهاجران به عنوان نفیس‌ترین فرش آنتیک ساروق شناخته می‌شود. ساروق مهاجران نامی احترام‌برانگیز در بازار فرش است که فقط به تعداد انگشت شماری از فرش‌های ساروق اطلاق می‌شود. این قالی‌ها در نهایت مهارت و استادی با ذوق هنری تحسین برانگیز و با استفاده از مرغوب‌ترین پشم بره‌ای بافته شده‌اند. فرش‌های مهاجران به طور طبیعی با رنگهای درخشان رنگرزی شده‌اند. این فرش‌ها با پرزهای کوتاه پرداخت شده است تا زیبایی پشم‌های درخشان و تنوع رنگی چشمگیر آنها، به خوبی جلوه‌گری کند.
نحوه رنگرزی و رنگهای غالب
رنگهای غالب مورد استفاده در طرح‌های قالی ساروق شامل نارنجی سوخته، بژ، قرمز، قهوه‌ای، سبز، کرم یا آبی روشن است. معمولا در نمونه‌های جدیدتر، از یک صورتی خاص به نام دوغی استفاده می‌شود. این رنگ با ترکیب مواد رنگزای قرمز با ماست به دست می‌آید. معمولا از رنگهای قرمز روشن، فیروزه‌ای یا زرد روشن برای ایجاد کنتراست بین زمینه و نقوش استفاده می‌شود. رنگرزی خوب پشم، یکی از ویژگی‌های قالی ساروق است. به طور معمول روناس، پوست انار و پوست گردو از جمله اصلی‌ترین مواد طبیعی مورد استفاده در رنگرزی پشم فرش ساروق است.
ویژگی‌ها و دلیل محبوبیت
یکی از مشخص‌ترین ویژگی‌های قالی ساروق، رنگ آبی نخ‌های پود آن و همچنین رنگ صورتی دوغی مخلوط با آبی و رنگهای روشن است. اعتقاد بر این است که شهرت فرش ساروق مدیون رنگهای کمی است که در این فرش‌ها استفاده می‌شود. ساروق فرشی است که به دلیل کیفیت استثنایی و دوام در برابر سایش همچنان جزو پرفروش‌ترین فرش‌ها شناخته می‌شود. این فرش‌ها غالبا با پشم با کیفیت بالا و محکم و با استفاده از گره فارسی بافته می‌شوند. عامل دیگری که به نرمی این فرش‌ها می‌افزاید این است که عموما در رنگرزی آنها از مواد طبیعی استفاده می‌شود. رنگهای طبیعی، برخلاف رنگهای مصنوعی، پشم را بدون آسیب رساندن به الیاف آن رنگ می‌کنند.
جنس و نحوه بافت
در بیشتر قالی‌های ساروق از گره‌های فارسی استفاده می‌شود. با این حال، مواردی وجود دارد که قالی ساروق از گره‌های نامتقارن ترکی استفاده می‌کنند. همچنین بر روی دار قالی عمودی، بافته می‌شوند. اکثر فرش‌های ساروق دارای تار و پود پنبه‌ای و پرز پشمی هستند. البته جنس پرز میتواند متغییر باشد، اما تار و پود معمولا پنبه است. پنبه پایه محکم‌تری به فرش می‌دهد و دوام فرش را نیز افزایش می‌دهد. قالی‌های ساروق به طور معمول ریزبافت بوده که باعث می‌شود به راحتی فرش را تا کنید.
تغییر شکل در بازار جهانی
در حدود سال‌های 1920 تا 1930، فاصله زمانی بین دو جنگ جهانی، فرش‌های ساروق به طور عمده برای بازار آمریکا تولید می‌شدند. در حالی که تقاضای زیادی برای فرش‌های ساروق وجود داشت، آمریکایی‌ها چندان تحت تاثیر رنگهای استفاده شده در طرح اصلی قرار نگرفتند و روش‌هایی را برای تطبیق رنگ‌ها با سلیقه خود اعمال کردند. این امر باعث ایجاد صنعت رنگ‌آمیزی مجدد فرش در آمریکا در حدود دهه 1950 شد که در آن هزاران فرش ساروق برای سلیقه آمریکایی تغییر شکل داد. در ابتدا رنگهای تند فرش‌ها با استفاده از یک فرآیند شیمیایی کمرنگ می‌شدند. سپس دوباره با دست رنگ‌آمیزی می‌شدند تا رنگهای مورد پسند بازار آمریکا بیشتر شود. رنگهای زرشکی، آبی، سبز و زرد برخی از رایج‌ترین رنگ‌هایی هستند که برای ایجاد این فرش‌های رنگ‌آمیزی شده که به نام ساروق آمریکایی شناخته می‌شوند، مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این رنگ‌ها مانند رنگهای مورد استفاده در ساروق‌های اولیه در برابر زمان مقاومت نکردند. برای حل این مشکل، فروشندگان فرش نیویورک در آن زمان، رنگ‌ها را با استفاده از رنگهای مصنوعی و قلمو، روی فرش نقاشی می‌کردند.
ثبت جهانی قالی ساروق
فرش ساروق برای حفاظت از کپی‌برداری در سازمان جهانی مالکیت‌های فکری ثبت شد. متاسفانه به دلیل تولید‌های بی‌کیفیتی از طرح و نقش‌های ساروق بدون رعایت قانون کپی رایت در کشورهای چین و هند، محصولی جعلی با نام ساروق عرضه می‌شد که در پی اقداماتی، این فرش اصیل و ارزشمند ثبت جهانی شد.
در حالی که همه فرش‌های ایرانی به دلیل شکوه و زیبایی خود شهرت دارند، فرش ساروق یکی از بهترین نمودهای این ویژگی‌ها هستند. فرش‌های ساروق محکم و متراکم هستند و به راحتی ساییده نمی‌شوند و آسیب نمی‌بینند. ساروق با ظاهر استثنایی، کیفیت بالا، مقاومت در برابر سایش چندین دهه همچنان یکی از پر فروش‌ترین فرش‌های ایرانی است. این منطقه برای جامعه فرش ایرانی بسیار ارزشمند و شایسته احترام است.
همچنین بخوانید : قالی بلوچ و ویژگی های این هنر دستی مرزی