قالی هوشنگ شاهی، در بین قالی های تصویری مقام خاصی دارد. اکثر قالی های هوشنگ شاهی یک موضوع دارند اما میتوان تاثیرات دوران مختلف را بر طرح و نقش آن مشاهده کرد. بافنده هر یک از قالی ها توانسته سلیقه شخصی خود را با مهارت خاصی در بافته‌اش نشان دهد و اثر تازه‌ای به وجود آورد.
هوشنگ شاه به روایت شاهنامه
داستان هوشنگ‌شاه (پیشداد) در شاهنامه آمده است و به اصل و نسب ایرانیان و مهاجرت آنها نیز مربوط می شود. او اولین سلسله پادشاهی در ایران را داشته است. نام هوشنگ را از ترکیب هوش و فرهنگ دانسته‌اند که منشاء آن باید از این شعر شاهنامه باشد:
گرانمایه را نام هوشنگ بود تو گفتی همه هوش و فرهنگ بود
داستان در شاهنامه از این قرار است که: “هرمزد (خداوند) که همه چیز را می‌دانست و به وجود اهریمن نیز آگاهی داشت، پی برده بود که جنگی بین او و اهریمن روی خواهد داد. او آغاز به آفرینش جهان کرد. جهان به مدت سه هزار سال عالم ارواح بود، اهریمن روشنایی را دید، به آن حمله کرد و شکست خورد. سپس در تهیه جنگ جدید با هرمز برآمد و دیوها را آفرید. هرمزد نیز آب و زمین و درختان و چارپایان و در آخر آدمی را آفرید. نخستین انسان کیومرث بود یعنی “زنده فناپذیر”.
تخمه کیومرث به وسیله روشنایی پاک شد و به زمین سپرده شد. در مدت ۴۰ سال مشیک و مشیانک (مهری و مهریانه) که آدم و حوای ایرانیان باشند، از خاک روییدند. روح در آنها دمیده شد و هرمزد به آنها گفت که شما آدم و از نیاکان بشر هستید. نیک‌اندیش و نیک‌گفتار باشید و دیوان را نیز نپرستید. هوشنگ‌شاه به انتقام خون پدرش سیامک، (فرزند مشیک، مشیانک و نوه کیومرث) که در جنگ با دیوان کشته شده بود، با دیوان جنگید و پادشاه ایران شد. داستان جنگ او با دیوان در بسیاری از شاهنامه‌ها مصور شده و باید آنها را منبع الهام قالی های هوشنگ شاهی دانست.
تاثیر تخت جمشید بر فرش هوشنگ شاهی
فضای تخت‌جمشیدی فرش هوشنگ شاهی نتیجه باورهای بافندگان آنها درباره تخت‌جمشید است. زیرا تا اوایل قرن حاضر، قبل از اینکه کتیبه‌های تخت‌جمشید خوانده شود، ایرانیان تخت‌جمشید را مقرر شاهی جمشید جم می‌پنداشته‌اند. در تصاویری که در گذشته از پادشاهان می‌کشیدند تصویر داریوش و خشایارشا را به جای جمشید می‌گذاشتند. هوشنگ‌شاه، جمشیدجم، حضرت سلیمان و داریوش یا خشایارشا در بسیاری از صحنه‌ها و داستان‌ها با هم توام شده‌اند. به طوری که گاهی به نظر می‌رسد که همه آنها یکی باشند.
بافت پادشاهان متفاوت به جای هوشنگ شاه
جمشید و سلیمان، بیشتر به خاطر وجه مشترک‌شان هر دو از پادشاهان بزرگ بوده و تخت‌های زرین و گوهرنشان داشته‌اند. هر دو بناها و معابد عظیم ساخته‌اند، جمشید در استخر و سلیمان در اورشلیم. و بالاخره هر دو دیوان و جن‌ها و جانوران را در اختیار داشته‌اند. تخت جمشید را دیوان بر دوش می‌گرفتند و به هوا می‌بردند. تخت سلیمان هم بر شانه دیوان به هوا وارد می‌شده است. داستان فرمانبری حیوانات از سلیمان تصاویر آن روی قالی هم آمده است. در نتیجه آنها گاه هوشنگ‌شاه را در میان حیواناتی چند نشان داده‌اند.
از طرفی هوشنگ‌شاه هم وجوه مشترکی با جمشید دارد. از جمله هر دو دیوان را رام کردند، برخی هم هوشنگ‌شاه را سازنده تخت جمشید دانسته‌اند. به همین علت در تابلوها و فرش‌های قرن گذشته از تصویر داریوش و خشایارشا به جای هوشنگ یا جمشید استفاده شده است. طرز نشستن هوشنگ‌شاه بر تخت، جزئیات تخت و پلکان آن، و دو وزیر طرفین یادآور پادشاهان در شاهنامه است.
ویژگی ها و نمادهای قالی هوشنگ شاهی
تختی که هوشنگ‌شاه بر روی آن نشسته، الهام گرفته از تخت‌های معروف سلطنتی ایران است . تخت طاووس، تخت نادری و تخت مرمر سه تخت سلطنتی هستند که بر روی این قالیچه‌ها اثر گذاشته‌اند. برای مثال در دیواره پله اول تخت نادری، نقش برجسته شیری است که مثل پلنگ خالدار و جواهر نشان است. در بسیاری از قالیچه‌های هوشنگ شاهی نیز، در پایین پای هوشنگ‌شاه نقش شیر دیده می‌شود. گاهی هم خورشید تخت طاووس به پشت این شیر آمده است.
منشا دیوانی که تخت هوشنگ‌شاه را بر دوش گرفته‌اند هم باید دیوان و فرشتگان تخت سلیمانی (تخت مرمر) باشند. تقریبا همه قالی های هوشنگ شاهی تخت بر روی شانه دیوان که به صورت هیولای زشت جلوه می‌کنند قرار گرفته است.
در بسیاری از این قالی ها، در پای تخت هوشنگ‌شاه، شیر و یا شیر و خورشید دیده می‌شود. که سمبل قدرت و علامت رسمی گذشته ایران است. همچنین دو وزیر ( وزیر دست راست و وزیر دست چپ ) در طرفین هوشنگ‌شاه ایستاده‌اند. در بعضی از قالی ها به علت نبودن جا تنها یک وزیر و در برخی زنی تاجدار، ملکه شاه دیده می‌شود.
تاثیر دوره قاجار بر طرح هوشنگ شاهی
ستون‌های اطراف تخت و پرده بالای آن برداشتی است از نقاشی‌ها و پرده‌های دوره قاجار است. معمولا برای پر کردن فضای خالی صحنه‌ها، پرده‌ای را که به کنار رفته است کشیده‌اند. در قالیچه هوشنگ شاهی، هیکل شاه از بقیه افراد بزرگ‌تر است. در اکثر این قالی ها از شکل کلاسیک هوشنگ‌شاه استفاده شده، گاهی هم ظاهری شبیه پادشاهان هم عصر بافندگان پیدا کرده است. مثلا به جای هوشنگ‌شاه و آن ریش و موی سفید، شاهی جوان و بدون ریش نشسته است. در این قالی ها رل دو دیو زیر تخت شاه را دو غلام بچه ایفا می‌کنند. همچنین سربازانی که در زیر تخت هوشنگ‌شاه نیزه و سپر به دست ایستاده‌اند. با مهارت و دقت قابل تحسین از روی نقشه برجسته‌های تخت جمشید برداشته شده‌اند.
محل بافت قالی هوشنگ شاهی
قالی هوشنگ شاهی اغلب در همدان و روستاهای اطراف آن بافته شده‌اند. یکی از مهم‌ترین این روستاها درگزین می‌باشد. علاوه بر اینکه بهترین قالی های تصویری همدان در این منطقه بافته شده‌اند نام درگزین معتبرترین نام در قالیبافی همدان است.
شما در مورد این نوع از قالی‌ها چه بیشتر میدانید؟ می‌توانید نظرات خود را با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.
همچنین بخوانید: نقش شکارگاه نماد فرش اصیل ایرانی