نویسنده: نیلوفر علیپور
فرش که سال‌هاست در جهان شناخته شده است و تولید گسترده‌ای نیز دارد خاستگاه خود را در ایران می‌یابد، کشوری که زیباترین انواع فرش جهان را تولید می‌کند. این فرش‌های زیبا طرح‌های متفاوتی دارند که از گذشته تاکنون در فرش‌های ایرانی رخ‌نمایی می‌کند. شاید شما نیز از کسانی باشید که یک فرش را بر اساس نوع طرح آن خریداری می‌کنید. اگر به طرح ماهی علاقه دارید پیشنهاد می‌کنیم ماجرای طرح ماهی درهم را در فرش ایرانی بخوانید.
بسا رنج و تعجب برده ز ماهی بود شایسته تالار شاهی
بود حسب خواهش نواب عالی باتمامش رسانیده صراحی
کتیبه فرش بیجار به سال ۱۳۰۹
مشهورترین طرح از طرح‌های فرش ایرانی طرح ماهی درهم است که به آن طرح هراتی نیز می‌گویند. این طرح بنا به روایت‌های گوناگون از دوران صفوی در فرش‌های ایرانی دیده شده است. سیسیل ادواردز در توصیف این طرح می‌گوید: «شهرت این طرح کاملا به جا است. چه وقتی آن را با پشم مرغوب روی متن لاجوردی یا نخودی ببافند در بین طرح‌های کوچک و مکرر ایران ظریف‌ترین و زیباترین طرح به شمار می‌رود. طرح هراتی طرحی ماهرانه و در عین حال ساده است که حاکی از رعایت موانع و قبود و زیبایی و ظرافت در ذوق و سلیقه ایرانی است.»
گستردگی این طرح:
این طرح یکی از طرح‌های رایج فرش ایرانی و شرقی است و در استان خراسان، آذربایجان، کردستان و مرکزی بافته می‌شود. در طرح ماهی درهم چهار نقش برگ مانند ماهی در چهار سمت یک شکل لوزی منقش به یک گل و پره‌های چره فلکی به صورت متقارن قرار دارد. این طرح از تکرار یک نقش اصلی و بهم پیوستن آن به وجود می‌آید. ماهی درهم با موجودات آبی همچون ماهی و گل نیلوفر مبین مفهوم و ارزش و اهمیت آب در حیات بوده و نماد زایش گردش روزگار و تداوم حیات است.
این طرح با توجه به ویژگی‌های بافت هر منطقه تغییراتی در جزییات و رنگ‌بندی دارد. همین تفاوت‌ها و شباهت‌ها در نقاط مختلف سبب ایجاد نام‌های مختلف نیز شده است. مانند گلدار هراتی، هراتی شکسته، ریزه ماهی، بته ماهی، مرغ و ماهی. پس اگر شما یک فرش با طرح ماهی درهم می‌خواهید باید به سراغ فرش استان‌های خراسان، کردستان، آذربایجان و مرکزی بروید.
اما به راستی این طرح در مناطق مختلف چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی دارد؟
ماهی درهم تبریز به صورت خلاصه شده است و جزییات چندانی ندارد. این طرح در طرح‌های واگیره‌ای و لچک و ترنج تمام سطح زمینه را پر می‌کند. ماهی درهم خوی مانند تبریز است؛ اما ریزتر و جزییات کمتری دارد. ماهی درهم اردبیل نیز مانند تبریز در طرح‌های لچک و ترنج و واگیره‌ای سراسر زمینه را پر می‌کند. ماهی درهم لیلیان در طرح لچک و ترنج اجرا می‌شود. خلاصه بودن طرح، بدون جزییات و بزرگ بودن ماهی از ویژگی‌های این طرح است.
ماهی درهم همدان به صورت خلاصه شده است و در طرح‌های لچک و ترنج و واگیره‌ای کم و بیش سطح زمینه را پر می‌کند. ماهی درهم سنندج یا سنه از معروف‌ترین این طرح‌ها است. این طرح تجریدی است و به دو شیوه درشت و ریز بافته می‌شود. در طرح‌های لچک و ترنج و واگیره ای به صورت متراکم زمینه را می‌پوشاند. ماهی درهم بیجار شباهت بسیاری به ماهی درهم سنه و قشقایی دارد. اما درشت‌تر است و نسبت به ماهی سنه تعداد کمتری در متن به کار رفته است. ماهی افشار بیجار در طرح های لچک و ترنجی پیاده می‌شود. ماهی درهم بیرجند ریز است و در طرح واگیره‌ای و لچک و ترنج به کار می‌رود.
منابع
اکنون با تفاوت‌ها و شباهت‌‌های کلی این طرح در مناطق مختلف آشنا شدید، شما نیز می‌توانید تجربیات و نظرات خود را در این باره با ما در میان بگذارید. همچنین می‌توانید فرش‌های دستباف با طرح ماهی درهم را از فروشگاه فرش دستباف سی‌پرشیا به صورت اینترنتی خریداری نمایید.