هندسه، علم اشکال، ابعاد و اندازه هاست. مثلث که سابقه‌اش به پیش از تاریخ می‌رسد، یکی از ساده‌ترین شکل‌های هندسه است. این شکل سه گوش، به شکل‌های مختلف در فرش به کار بسته شده است. در قالب لچک، از مهم‌ترین اجزای سامان‌بندی نقشه فرش و از شکل‌های رایج در نقش‌ندازی است. ساخت متداول‌ترین نقش‌مایه‌ها در دستبافته‌های عشایری و روستایی ایران نقش دارد.
قدمت مثلث
مثلث از اصلی‌ترین شکل‌ها، در نقوش هندسی و هنرهای تزیینی اسلامی است. دو شکل هندسی پرکاربرد لوزی و مربع نیز برپایه آن شکل می‌گیرند و حاصل به هم پیوستن مثلث‌ها، هستند. مثلث روی آثار هنری بسیاری، از جمله سفال بر جا مانده است. در فرشبافی، زنجیره‌های سه‌گوش‌های به هم پیوسته در حاشیه فرش، قدمتی دیرین دارد. اثر سه‌گوش‌های به هم پیوسته، بر قالی سنگی تخت‌جمشید و گلیم پاره‌های هخامنشی به دست آمده از دره پازیریک، باقی است.
معنای نمادین مثلث
هر نقش دارای معنایی نمادین است. توجه به شکل هندسی مثلث و شیوه‌های استفاده از آن در نقش‌پردازی، نیز روایتگر مفاهیم نمادین آن است. هندسه با اندازه سر و کار دارد و اندازه با عدد. در هندسه، رمز هندسی هر یک از اشکال با معادل عددی‌شان همخوانی دارد. شکل سه ضلعی مثلث و عدد ۳، به اصل آفرینش، تثلیث، مراتب سه‌گانه انسان (جسمانی، نفسانی و روحانی)، جهان (علوی، دنیوی و دوزخی)، چرخه حیات (تولد، زندگی، مرگ) و زمان (گذشته، حال، آینده) اشاره دارد.
سه‌گانه‌های معنایی مثلث، که به آن اشاره شد، همواره در کاربرد این شکل نقش داشته است. مثلث را همچنین نمادی از کوه، برکت و حفاظت در برابر چشم بد (تعویذ) می‌دانند. تعویذ به معنی پناه دادن یا در پناه آوردن، نوعی دعا برای در امان ماندن از بلا است و گاهی از آن به عنوان طلسم هم یاد می شود. تعویذ را به گردن یا بازو آویخته یا می‌بندند تا دفع چشم زخم و بلا کند. شکل تعویذ به حامی که فرا می‌خواند یا شری که انسان را در مقابل آن حفظ می‌کند بستگی دارد.
ریشه مثلث در سنت ها
در بسیاری از مناطق ایران، سنت‌هایی در این رابطه وجود دارد. از جمله دودنی بافی در سیستان و بلوچستان، پنجه‌بافی در یزد و ساخت آویز و عروسک‌هایی مثلث شکل، به ویژه در خراسان-که بالای در ورودی خانه‌ها آویزان می‌شود. زنان خراسان جنوبی، آویزهایی برای طلب برکت و چشم نظر می‌سازند. این آویز‌ها شامل سه کیسه‌ی مثلث شکل پارچه‌ای است. این کیسه ها اغلب با نمک، اسفند و کندر پر شده است. در جنوب ایران از جمله در فارس، ساخت عروسک‌های سه گوش پنبه‌ای معروف به آدمکه یا عروسک باران، یکی دیگر از سنت‌های مرتبط با برکت خواهی، باران طلبی و نگهدارنده از چشم بد، در ارتباط با شکل مثلث است.
مثلث در نقوش فرش
از نخستین تجربه‌های انسان در نقش اندازی دستبافته‌ها؛ مثلث، شکلی کلیدی بوده است که زیبایی-شناسی هندسی بسیاری از فرش‌ها برپایه آن شکل گرفته است. ماهیت نقوش هندسی بر نظم و تعادل استوار است. شکل‌های هندسی مثلث در کنار سایر اشکال و فرم‌های هندسی با ریتمی هماهنگ و موزون در جهت برقراری تعادل و تناسب به کار می‌رود.
در پس رمزها و نمادهای هزاره چهارم پیش از مسیح در بین النهرین و فلات ایران، سه گوش نشانه‌ی کوه و سه‌گوش‌های به هم پیوسته نمودار سلسله جبال بوده است. مثلث همانطور که بیان شد، نمادی از برکت و محافظت از بلاست. در اوستا از کوه و فر (به معنی شکوه و شوکت بارها با هم یاد شده است. همچنین با صفت‌هایی چون آسایش بخش و خوشی دهنده تکمیل شده است. ارتباط کوه و شکل سه ضلعی مثلث، در آفرینش هستی است که با آسمان و زمین آغاز شد و مقام سوم، به کوه‌ها که تکیه‌گاه زمین و ستون آسمان است رسید.
لچک‌ها، که از مهم‌ترین قسمت‌های طرح فرش است. چهار سوی کناره‌های متــن و زمینه‌ی دستبافته قرار دارند، دارای فرمی مثلث شکل هستند. علاوه بر این؛ اشکال مثلث یا سه گوشه، به عنوان نقشمایه اصلی و فرعی نیز ظاهر شده‌اند. گلیم، گبه و تخت بافته‌ها، به سبب امکانی که در تکنیک بافتشان وجود دارد، بستر مناسبی برای ذوق آزمایی با نقوش شکسته و هندسی است. از این رو بیشترین کاربرد نقش‌های سه‌گوش در فرش را در بافته‌هایی چون گبه و گلیم شاهد هستیم.
آراستن حاشیه‌ها با سه گوشه‌های به هم پیوسته رنگارنگ، یا فرم‌های زیگزاگ، نماد رمزی کوهستان و نگهدارنده آب‌ها بوده است. سه‌گوش‌های به هم پیوسته که در چند ردیف متوازی امتداد می‌یابد، بیش از همه در گبه‌های لری و بختیاری دیده شده است.
انواع سه‌گوش در فرش
سه‌گوش‌های به هم پیوسته با چهار آرایش متفاوت در فرشبافی جلوه‌گر شده‌اند. که عبارتند از: سه‌گوش ساده، سه‌گوش کنگره، سه‌گوش شطرنجی، سه‌گوش کنگره‌ای شطرنجی. نگارگری شطرنجی از جمله سه‌گوش‌ها و لوزی‌های یک در میان سفید و سیاه نشانه تلالو آب و از نمادهای آب است. پرنده و بز نیز از نمادهای برکت و باران خواهی است. اکثر نقوش به جا مانده از این جانداران، در قالی‌ها و گلیم‌های عشایری و روستایی، با استفاده از مثلث شکل گرفته و یا زینت یافته است. در مواردی تزیینات دیگری نقش را آراسته با نقوش نمادین باران خواهی از قبیل شانه و گل‌های گرد همراه است. احتمالا تاکیدی بر دعای باران و طلب برکت است.
همچنین بخوانید: نقش زیرخاکی طرح ماندگار فرش ایرانی