میناخانی از جمله طرح‌های تکرارشونده گلدار و زیبا در فرش دستباف ایران است. طرح میناخانی به صورت سراسری بافته می‌شود و از یک واگیره (الگوی تکرارشونده) تشکیل شده است. لغت بند به معنای گره، پیوند و پیوندگاه است. در فرشبافی گروهی از طرح‌ها را در اصطلاح “طرح بندی” و یا “بند بندی” می‌نامند. ویژگی طرح‌های بندی، قابلیت تکرار‌پذیری به صورت سرتاسری در همه جهات فرش است. بندی خواندن فرش‌هایی با این طرح‌ها، نیز به دلیل همین به هم پیوستن واگیره‌هایشان است. تعداد واگیره‌ها در طول و عرض فرش‌ها، به اندازه واگیره و اندازه فرش بستگی دارد.
انواع طرح بندی
طرح‌های بندی، با توجه به آرایه و شیوه به کار رفته در تزیین‌شان، انواع گوناگون و اسامی متفاوتی دارند. برخی از انواع آن عبارتند از: بازوبندی، بندی شکسته، بندی اسلیمی، بندی مستوفی، بندی درختی، بندی قاب‌قابی، بندی خوشه‌انگوری، بندی دسته‌گلی، بندی آدمکی، بندی خشتی، بندی ترنجی. نوع دیگری از بندی، به میناخانی یا بندی ورامین معروف است. رنگ‌های غالب طرح میناخانی، سرمه‌ای، آبی، لاکی و سپید می‌باشد. این واگیره، از شبکه‌ای ساقه‌مانند به شکل لوزی‌ها و یا دایره‌های به هم پیوسته تشکیل شده است. چهار گل، بیشتر به صورت گل گرد، و چهار گل شبیه گل نرگس سفید رنگ در فاصله بین آن‌ها، روی ساقه‌ها و بر زمینه‌ای اغلب آبی یا لاکی رنگ نشسته و همگی گل زیبایی با رنگ متمایز را در برگرفته‌اند.
ثبت طرح میناخانی
طرح میناخانی در غرب ایران و در مشک آباد اراک، همدان، چهارمحال، هریس، تبریز و از همه بیشتر و بهتر در ورامین بافته شده است. رواج این طرح در ورامین، به شکلی بوده که آن را به شناسه‌ای برای قالی‌های ورامین تبدیل کرده و طرح میناخانی را تقریبا به انحصار این شهر درآورده است. این طرح در فروردین ماه ۱۳۹۷، به نام ورامین در فهرست میراث معنوی به ثبت ملی رسید.
ریشه طرح میناخانی
درباره وجه تسمیه این نام، چند روایت وجود دارد. این اصطلاح ممکن است از آیینه‌خانه یا تالار آیینه گرفته شده باشد و یا اشاره‌ای باشد به جواهرات خان. همچنین گفته می‌شود که مینا، دختر خان آن را بافته و به نام او معروف شده است. دیگر اینکه مینا که نام زنی است، از این طرح به دلیل شباهتش به مزرعه، برای باغ خانه الهام گرفته است. گرچه مدرک مستندی وجود ندارد، ولی سیسیل ادوارزد این امکان را مطرح کرده که طرح میناخانی توسط عشایر کرد پازوکی، از کردستان، به جنوب ایران، شیراز و از آنجا در زمان سلسله قاجاری به ورامین انتقال یافته باشد. ولی به نظر می‌رسد از آنجا که عشایر پازوکی در ورامین فعالیتی ندارند. طرح را عشایر عرب ایلات خمسه به ورامین آورده‌اند.
ورامین، در نزدیکی تهران و در جنوب شرقی آن قرار دارد. اقوام مختلف لر، کرد و ترک در ورامین زندگی می‌کنند. مهاجران کرد و لر در شمال ورامین، عرب‌ها در جنوب و ترک‌ها در شرق و غرب آن سکونت دارند و تقریبا بیشتر آن‌ها به کار بافندگی می‌پردازند. قالی‌های بافته شده توسط ساکنان ترک و کرد این منطقه، کیفیت خوبی دارند. میناخانی، یکی از محبوبترین و رایج‌ترین طرح‌های بافته شده توسط آنان است.
طرح میناخانی در قدیم در رجشمار 20 و یا 25 بافته می‌شده است. طرح هندسی با رجشمار پایین، شکسته‌تر بوده و شبکه میناخانی در قالب لوزی پدیدار شده است. به تدریج، تغییر در روش بافت و افزایش رجشمار، بر ظرافت این طرح افزود و فرمی دایره‌ای به شبکه واگیره بخشید.
همچنین بخوانید: نقش زیرخاکی طرح ماندگار فرش ایرانی