فرش دستباف بی‌شک یکی از مهمترین هنرهای دستی ایران است. بطوریکه بسیاری از مردم جهان، ایران را با فرش آن می‌شناسند و در گذشته‌های دور که هنوز رسانه‌هایی همچون شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای، وبسایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی وجود نداشت و حتی صنعت چاپ و نشر نیز تا این حد پیشرفت نکرده بود، فرش برای بسیاری از مردم جهان به مثابه یک رسانه تصویری، اولین روبرویی با فرهنگ و هنر ایران زمین بوده است. بطوریکه که بسیار از مردم جهان را شیفته زیبایی خود کرد تا در مورد آن بیشتر مطالعه کنند و بیاموزند. تا آنجا که عبارت فرش ایرانی (Persian Carpet) در ادبیات انگلیسی تبدیل به استعاره‌ای از ظرافت و شکوه و ارزشمندی گردید.
در اینجا 10 نکته جالب در خصوص فرش دستباف ارائه می‌گردد که بهتر است بدانید:
- قدیمی‌ترین فرش جهان: قدیمی‌ترین فرش دستباف جهان، فرش پازیریک، یک فرش ایرانی است که بیش از ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و در سیبری کشف شده است. این فرش نشان‌دهنده مهارت بالای ایرانیان در هنر قالیبافی از دوران باستان است.
- تنوع بی‌نظیر طرح‌ها و نقش‌ها: قالی‌های ایرانی با بیش از ۲۰۰۰ طرح و نقش مختلف، از جمله نقش‌های گل‌دار، هندسی، شکارگاه و تصویری، یکی از متنوع‌ترین هنرهای دستی جهان هستند. هر منطقه از ایران و گاه حتی یک روستا، دارای طرح و نقش منحصربفرد خود است که برخی از این طرح‌ها دارای شهرت جهانی هستند. به عنوان مثال: قالی‌های آنتیک روستایی به نام «میشن» در نزدیکی ملایر که اکنون جمعیتی کمتر از 1000 نفر دارد، در میان مجموعه‌داران در سراسر جهان بسیار محبوب و معروف هستند.
- رنگ‌های طبیعی: بسیاری از قالی‌های دستباف ایرانی با استفاده از رنگ‌های طبیعی تولید می‌شوند که از گیاهان، ریشه‌ها و حتی حشرات (مانند قرمز دانه) به دست می‌آیند. نخ پشم یا ابریشم که به عنوان اصلی‌ترین موارد اولیه تولید قالی هستند، با این مواد رنگرزی شده و گره به گره در تار و پود قالی ایرانی نقش می‌سازند. این رنگ‌ها به مرور زمان زیباتر می‌شوند و دوام بالایی دارند.
- گره‌های دستباف: هر فرش ایرانی با گره‌های دستی بافته می‌شود. تعداد گره‌ها در هر دسی متر مربع یا اینچ مربع (تراکم فرش) نشان‌دهنده کیفیت و ارزش فرش است. برخی فرش‌ها بیش از یک میلیون گره در متر مربع دارند. نوع گره در مناطق مختلف متفاوت است ولی بطور کلی 2 نوع گره اصلی در قالیبافی معمول است که با نام گره فارسی و گره ترکی شناخته می‌شوند.
- زبان نمادین: بسیاری از طرح‌های قالی ایرانی دارای نمادها و معانی عمیق هستند. برای مثال، نقش درخت زندگی نماد جاودانگی و نقش بته جقه نماد باروری و برکت است. در فرش‌های عشایری برخی نقوش دارای معانی خاصی برای یک قوم یا ایل دارند و وجه تمایز فرش‌های خلق شده توسط آن‌ها هستند.
- قالی‌های تصویری: برخی قالی‌های ایرانی به جای طرح‌های سنتی، تصاویر انسان‌ها، حیوانات یا صحنه‌های تاریخی را به نمایش می‌گذارند. این قالی‌ها اغلب به سفارش اشخاص بافته می‌شوند و بسیار نادر و ارزشمند هستند. اگر چه در سال‌های اخیر تابلوفرش بافی بسیار معمول شده است ولی در گذشته فرش‌های تصویری به نسبت کمتر بافته می‌شدند.
- قالی‌های دو رو: برخی قالی‌های ایرانی به گونه‌ای بافته می‌شوند که هر دو طرف آن قابل استفاده است. این قالی‌ها به قالی‌های دو رو معروف هستند و نشان‌دهنده مهارت فوق‌العاده بافندگان هستند. نکته جالب آن است که طرح و نقش قالی در پشت و روی آن می‌تواند کاملا متفاوت باشد!
- قالی‌های نفیس موزه‌ها: بسیاری از قالی‌های ایرانی در موزه‌های معروف جهان مانند موزه لوور پاریس، موزه متروپولیتن نیویورک و موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شوند و به عنوان گنجینه‌های هنری شناخته می‌شوند.
- قالی‌های قرمز: قالی‌های ایرانی به دلیل استفاده از رنگ قرمز سیر (لاکی) معروف هستند. این رنگ به قدری خاص است که به نام قرمز ایرانی (Persian Red) در بین طراحان و هنرمندان شهرت جهانی دارد.
- قالی‌های ذهنی‌باف عشایری: قالی‌های بافته‌شده توسط عشایر ایران (مانند قالی‌های قشقایی و بختیاری) به دلیل استفاده از طرح‌های هندسی ساده و رنگ‌های طبیعی، در جهان بسیار محبوب هستند. این قالی‌ها اغلب بدون نقشه و از روی ذهن بافته می‌شوند که به آن‌ها معنا و ارزش هنری بالاتری می‌بخشد.
این نکات نشان‌دهنده غنای فرهنگی، هنری و تاریخی قالی‌های دستباف ایرانی هستند که آن را به یکی از برجسته‌ترین هنرهای جهان تبدیل کرده است. شما چه نکته دیگری در مورد قالی ایران میدانید که دانستن آن برای علاقمندان می‌تواند جالب باشد؟