یکی از مهمترین معیارها برای تعیین کیفیت، ارزش‌گذاری و حتی شناخت محل بافت فرش، مواد اولیه به کار رفته در آن است. اصلی‌ترین مواد اولیه در تولید فرش دستباف پشم، کرک، ابریشم و نخ پنبه هستند. اهمیت نوع و کیفیت هر یک از این مواد اولیه به قدری‍ست که می‌تواند در ارزش و قیمت فرش نقشی تعیین‌کننده داشته باشند. در مقاله پیش رو تلاش خواهیم نمود تا شما را بیشتر با این مواد اولیه آشنا سازیم تا شاید بتوانید شناخت بیشتری از فرش‌های دستباف پیدا کنید.
پشم
یکی از مهمترین و پرکاربردترین مواد اولیه مورد نیاز برای قالیبافان پشم است. نژاد گوسفندان در کیفیت پشم مورد استفاده برای فرشبافی تاثیرگذار است. مرغوبیت پشم به دست آمده به عوامل متعددی بستگی دارد. نژاد حیوان، آب و هوای محل پرورش دام و حتی فصل پشم‌چینی از جمله عوامل مهم هستند. در ایران با توجه به تنوع اقلیمی و آب و هوایی، نژادهای مرغوب و معروفی از گوسفندان را می‌توان یافت. گستردگی آن‌ها را می‌توان در مراتع سرسبز نواحی مختلفی همچون خراسان شمالی، سنندج، کرمانشاه، مناطق اطراف رشته کوه‌های البرز و زاگرس و … مشاهده نمود.
نژادهای مختلف گوسفندان در ایران عمدتا دارای پشم ضخیم و مستحکم هستند که می‌توانند در تهیه فرش‌های بادوام و اصطلاحا پاخور بسیار پرکاربرد باشند. در منظر رنگرزان، هر چه پشم‌ها سفیدتر باشند مطلوب‌تر هستند، چرا که امکان رنگ‌پذیری بیشتری دارند. ضخامت مناسب پشم برای قالیبافی حدود 30 الی 40 میکرون است. از چنین پشمی برای پرز و گوشت (گره‌ها)، شیرازه فرش و همچنین در فرش بعضی از اقوام مثل قشقایی، ترک و بلوچ برای تار و پود فرش نیز استفاده می شود.
برای فرش‌های ریزبافت‌تر اما معمولا می‌توان از پشم‌هایی با ضخامت کمتر یعنی حدود 24-17 میکرون استفاده نمود. این پشم‌ها اکترا وارداتی هستند. نژاد مرینوس که جزو معروف‌ترین پشم‌های وارداتی است پشمی ظریف و سفیدرنگ است.
کرک
کرک در اصطلاح به پشم‌های نرمی گفته می‌شود که در هنگان شانه کردن بدن حیواناتی مانند گوسفند، بز و شتر در میان شانه باقی می‌ماند. کرک یکی از مواد تشکیل دهنده قالی‌های ظریف و نسبتاً گران‌قیمت است. با توجه به اینکه ضرافت و ارزش کرک در مقایسه با پشم بالاتر و میزان تولید آن کمتر است، فرش‌های کرکی معمولاً ریزبافت‌تر و گران قیمت‌تر از فرش‌های پشمی هستند.
ابریشم
ابریشم به مراتب به نسبت الیاف پشمی استحکام بیشتری دارد. ابریشم به دو روش طبیعی و مصنوعی تهیه می‌شود. نوع طبیعی آن از پیله ابریشم تولید می‌شود. در این روش چندین رشته نازک ابریشم به دور یکدیگر تابانده می‌شوند و در نتیجه ابریشم اصلی مناسب برای بافت به دست می‌آید. این نوع از ابریشم بسیار مرغوب‌تر و البته گران‌تر از نوع مصنوعی آن است. فرشی که با ابریشم طبیعی بافته می‌شود بافت بسیار دقیق‌تر و همچنین مستحکم‌تری نسبت به فرش‌های پشمی و کرکی دارد. در نتیجه با توجه به استحکام و البته تهیه سخت ابریشم، این نوع از فرش‌ها در قیاس با فرش‌های پشمی و کرکی بهای بالاتری نیز دارند و جزو گران‌ترین فرش‌ها به شمار می‌روند. از ابریشم می‌توان در چله، پود، تمام و یا بخشی از پرزهای فرش استفاده نمود.
نخ پنبه
پنبه (یا کتان) نیز از دیگر مواد اولیه بافت فرش است. پنبه منشایی گیاهی دارد و از غوزه پنبه که محصول گیاهی بوته‌دار است به دست می‌آید. الیاف پنبه مصارف گوناگون دارد و در صنایع نساجی به مصارفی چون تهیه قالی، پارچه، گلیم، زیلو و سایر انواع فرش می‌رسد. پنبه به طلای سفید نیز معروف است و محصولی گران‌بها و با اهمیت اقتصادی بالا است. پنبه انواع گوناگونی را شامل می‌شود و کیفیت آن بستگی به محیط پرورش و شرایط اقلیمی آن محیط دارد. پنبه در ایران معمولا در مناطقی چون اصفهان، کاشان، قزوین، یزد، خراسان، دشت ترکمن، گیلان و مازندران کشت می‌شود.
الیاف پنبه از سلولزهایی به رنگ‌های سفید، زرد، خاکستری و قهوه ای تشکیل شده‌اند. بهترین نوع پنبه نوع سفید رنگ آن است. قطر الیاف پنبه نیز متفاوت است و به نوع تهیه و محل تهیه آن مرتبط می‌باشد. در هنر فرشبافی از پنبه برای تهیه نخ چله و پود استفاده می‌شود.
این‌ها مهمترین مواد اولیه تهیه و بافت فرش دستباف است. البته به این مواد، مواد رنگزای شیمیایی و رنگ‌های طبیعی را نیز باید افزود که در مقاله‌ای جداگانه به بررسی رنگ‌های طبیعی خواهیم پرداخت. شما نیز نظرات خود را در این موارد با ما در میان بگذارید.
همچنین بخوانید : هفت مزیت رنگرزی طبیعی و گیاهی در فرش دستباف