اصالت فرش های نواحی مختلف و قدیمی، نه فقط بسته به طرح و نقش‌های معمول مناطق مختلف که ریشه‌های فرهنگی و تاریخی دارد، بلکه متاثر از عوامل محیطی نیز بوده است. چنین تفاوت‌هایی اگر چه با گسترش ارتباطات و انتقال مصالح مختلف قالیبافی بین مناطق مختلف تا حدودی کمرنگ‌تر شده است، ولی همچنان وجود دارد و سبب می‌شود که فرش مناطق مختلف ایران، هر یک دارای مشخصه‌های منحصر بفردی باشند. البته بایستی در نظر گرفت که با گسترش ارتباطات و تسهیل حمل و نقل، امروزه قالی با نقشه تبریز، با پشم تولید شده در کشور استرالیا که با رنگ‌های وارداتی از اروپا در اراک رنگرزی شده است، در نیشابور بافته می‌شود.
در خصوص فرش‌های مناطق مختلف قالیبافی ایران چند نکته قابل توجه است که آگاهی از آنها جالب خواهد بود. بسیاری از فرش‌های مناطق ایران، توسط عشایر بافته می‌شوند. عشایری که ساکن شهر یا روستای خاصی نیستند و بین چند منطقه در حال کوچ هستند. در مورد این گونه فرش‌ها عنوان نام ایل یا قوم، دقیق‌تر از عنوان محل بافت است. همچون: ترکمن، قشقایی، بختیاری، شاهسون، لری، کردی و …
نقشه پراکندگی اقوام ایرانی
در ادوار گذشته برخی از اقوام از سرزمین‌های خود به مناطق دیگری کوچانده، تبعید و در شهرهایی اسکان داده شده‌اند. ولی این اقوام به طور معمول در هر منطقه فعالیت قالیبافی خود را ادامه داده‌اند. اگر چه ممکن است که در طی این رفت و آمدها و تغییرات محل سکونت، تغییراتی نیز در ماهیت فرش‌های تولیدی این اقوام، چه به لحاظ طرح و نقش و رنگ و چه به لحاظ مصالح قالیباقی رخ داده باشد ولی همچنان از عنوان قوم برای این فرش‌ها استفاده می‌شود. مثل قوم افشار که بافندگان ماهر فرش بوده و در زمان شاه اسماعیل صفوی از آناتولی عثمانی به ایران آمدند. آنها طی ادوار گذشته به مناطق مختلفی کوچانده شده‌اند.
در برخی از انواع فرش‌ها، گفتن نام خاصی که برای آن گونه فرش کاربرد دارد، رایج‌تر از محل بافت و حتی نام قومی است که فرش را بافته است. برای مثال یلمه و گبه نام دو نوع فرش معروف عشایری است. یلمه توسط عشایر ترک زبان که بیشتر در مناطق استان اصفهان ساکن هستند و گبه توسط عشایر استان فارس (عمدتا عشایر لر و قشقایی) که بیشتر در استان فارس ساکن هستند بافته می‌شود.
شهرهای معروف
برخی از استان‌ها مثل آذربایجان شرقی، مرکزی و یا همدان، هر یک دارای شهرهای معروفی برای قالیبافی هستند. فرش‌های بافته شده در این شهرها، هر یک دارای هویت مستقلی است و فقط به علت همجواری این شهرها در یک استان، نمی‌توان این فرش‌ها را در یک گروه طبقه‌بندی کرد. برای مثل در آذربایجان شرقی: تبریز و هریس. در مرکزی: فراهان و ساروق و در استان همدان: ملایر و تویسرکان مثال‌هایی بر این موضوع هستند.
برخی از شهرها و روستاها اصلی‌ترین مناطق قالیبافی در ایران هستند که فرش‌های تولیدی هر یک از آنها مشخصه‌های متمایز کننده خود را از جنبه‌های طرح و نقش، رنگ، مصالح، بافت و نوع گره، ارتفاع پرز قالی و … دارا هستند و برای آشنایی با ویژگی‌های هریک از آنها، سالها تحقیق و بررسی لازم است.
این مقدمه ای مختصر بود بر ویژگی‌های فرش های نواحی مختلف ایران. در مقاله‌های دیگر، به بررسی ویژگی‌های فرش‌های بافته شده در هر یک مناطق قالیبافی ایران خواهیم پرداخت.شما نیز می‌توانید نظرات و تجربیات خود را با ما و دیگران در میان بگذارید.
همچنین بخوانید : آشنایی با اجزای فرش دستباف و خصوصیات آن ها