جنس الیاف فرش یکی از مهمترین مواردی است که به طور کاملا مستقیم در کیفیت، دوام و حتی زیبایی فرش دستباف تاثیر می‌گذارد. همچنین به واسطه چنین تاثیری، ارزش‌گذاری فرش را نیز تحت الشعاع قرار می‌دهد. به طور معمول الیاف مختلفی همچون پشم، کتان، کرک و ابریشم در بافت فرش استفاده می‌شود.
از ترکیبات مختلف این الیاف در پرز و چله قالی‌های گوناگون استفاده می‌شود. به عنوان مثال ممکن است ترکیب پرز و چله یک فرش تماما پشم باشد، که در این شرایط بدان فرش تمام پشم گفته می‌شود. و یا پرز از جنس پشم و چله از جنس کتان باشد. هر ترکیب می‌تواند خصوصیات خاص خود را داشته باشد و دانستن این خصوصیات در انتخاب فرش نیز می‌تواند مفید باشد. در نتیجه در ادامه نگاهی می‌اندازیم به ترکیبات مختلفی از جنس الیاف فرش و ویژگی‌های هر کدام از آن‌ها.
تمام پشم ( پرز پشم، چله پشم )
چنین فرشی همانطور که در بالا اشاره شد تماما از الیاف پشم در پرزها و چله خود بهره می‌برد. در برخی مناطق از ایران به طور سنتی (احتمالا چون در آن مناطق پنبه وجود نداشته است) فرش را کاملا با پشم تولید می‌کردند و هنوز هم می‌کنند.
فرش‌هایی که با چله (یا همان تار) پشمی بافته می‌شوند ضخامت و زبری بیشتری دارند و معمولا از آن‌ها در مکان‌هایی که پاخوری بیشتری دارد استفاده می‌شود. البته نباید از این نکته چشم‌پوشی کرد که کیفیت پشم استفاده شده بسیار در کیفیت فرش تاثیرگذار است. به عنوان مثال پشم‌هایی که از نژادهای گوسفند معروف ایرانی همچون کردی، بختیاری، بلوچی، افشاری، قزل و… تهیه می‌شوند پشم‌هایی اعلا و گران هستند و مرغوبیت بالایی دارند.
معمولا فرش‌هایی که با پشم باکیفیت باته می‌شوند درخشان، بادوام و مستحکم هستند. از دیگر ویژگی‌های پشم باید به توانایی در تولید و حفظ گرما اشاره نمود. همچنین از تاثیر بالای فرش‌های پشمی بر سلامتی، تسکین دردها، بهبود گردش خون و ایجاد خوابی راحت نیز نباید غافل ماند. به طور معمول فرش‌های عشایری از نوع تمام پشم هستند. یکی از معروف‌ترین انواع فرش‌های تمام پشم، گبه است.
تمام ابریشم ( پرز ابریشم، چله ابریشم )
این نوع فرش همانطور که از نام آن نیز مشخص است، تماما با ابریشم بافته می‌شود و در زمره گران‌ترین قالی‌ها قرار دارد. الیاف ابریشمی از پیله‌های کرم ابریشم تهیه می‌شوند. این نخ‌ها ظریف، نرم و لطیف هستند و در عین ظرافت، بسیار محکم و بادوام می‌باشند.
ابریشم به واسطه خصوصیاتی که اشاره شد گزینه‌ای بسیار مناسب برای فرش‌های ریزبافت است. قالی‌هایی که ظرافت و زیبایی‌شان خیره‌کننده است. فرش‌های بافته‌شده با چله ابریشم به دلیل ظرافت خاصی که دارند بهتر است در مکان‌های کم رفت و آمد تر خانه‌ها پهن شوند. زیرا درخشاندگی، نرمی و ارزش بالاتری نسبت به فرش‌های پشمی دارند و کالایی لوکس و نفیس محسوب می‌شوند.
پشم – چله کتان ( پرز پشم، چله کتان )
معمول‌ترین نوع فرش درشت باف که در روستاها و شهرهای کوچک بافته می‌شود این نوع فرش است. الیاف کتان از ساقه گیاهی به نام فلاکس استخراج می‌شوند. کشت این گیاه به طور سالانه انجام می‌شود. قسمت بالای ساقه دارای شاخه های متعددی است و بر روی این شاخه‌ها گل‌هایی به رنگ‌های سفید، قرمز، بنفش، لاجوردی و آبی دیده می‌شوند.
البته کیفیت الیاف کتان نیز بسیار متنوع خواهد بود و عوامل مختلفی در آن تاثیرگذار است. عواملی همچون مرغوبیت زمین محل کاشت و شرایط جوی تاثیرگذارترین این موارد هستند. از جمله مهمترین خصوصیات کتان باید به مقاومت در برابر کشیدگی، حرارت و همچنین حشرات اشاره نمود. این نوع از فرش‌ها استحکام و دوام بهتری نسبت به سایر فرش‌ها دارد.
پشم – چله ابریشم ( پرز پشم، چله ابریشم )
بافت این نوع فرش خیلی معمول نیست. اما گاهی از این ترکیب نیز استفاده می‌شود. معمولا هنگامی که چله از ابریشم بهره برده شود، چند رنگ فرش را نیز از ابریشم می‌بافند. اکثرا نیز در گل‌های قالی از آن‌ها استفاده می‌شود تا در نتیجه قالی جلوه‌ای مناسب‌تر داشته باشد و در ارزش‌گذاری نیز گران قیمت‌تر بشوند. در مجموع ترکیبی از خصوصیاتی که در مورد پشم و ابریشم در بالا اشاره شد در چنین فرش‌هایی می‌توان یافت.
در صورتی که میزان استفاده از ابریشم در پرزهای چنین فرشی بیشتر شود بدان “گل ابریشم” نیز گفته می‌شود. این قالی معمول‌ترین نوع فرش ریزبافت شهری است که در شهرهای بزرگ مثل تبریز و اصفهان بافته می‌شود. البته معمولا در این فرش‌ها از چله کتان نیز استفاده می‌شود. این نوع فرش بسته به میزان ریزبافتی ممکن است قیمت متوسط یا بالا داشته باشد.
کرک – چله ابریشم یا کتان ( پرز پشم، چله ابریشم یا کتان )
یکی دیگر از انواع الیافی که در بافت فرش دستباف استفاده می‌شود کرک است. از کرک بیشتر در پرز بهره برده می‌شود. کرک در اصطلاح به پشم‌های نرمی گفته می‌شود که روی بدن گوسفند و بز و شتر روییده و به هنگام شانه کردن بدن این حیوانات بین دانه‌های شانه گیر می‌کنند.
از جمله خصوصیات کرک‌ها باید به ریز و نرم بودن، سختی تهیه، ظرافت و نازکی و دوام به نسبت کمتر اشاره نمود. در نتیجه استفاده از این جنس الیاف چندان برای بافت قالی مناسب نیست و طرفداران کمتری دارد. چله این نوع از فرش‌ها معمولا از ابریشم و بیشتر از کتان تهیه می‌شوند که به واسطه مطالبی که در مورد خصوصیات چله‌های کتانی و ابریشمی در بالا اشاره شد می‌توانند کیفیات متفاوتی داشته باشند.
این‌ها مهمترین انواع ترکیبات الیاف مختلف در بافت فرش دستباف بودند. همانطور که ملاحظه نمودید نوع الیاف به صورت مستقیم بر روی کیفیت ، زیبایی و ارزش فرش‌ها تاثیرگذار خواهند بود. شما نیز می‌توانید تجربیات خود را در مورد ویژگی‌های جنس الیاف فرش با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.
همچنین بخوانید: آشنایی با مواد اولیه لازم برای تهیه فرش‌های دستباف