یکی از معروف‌ترین طرح‌های فرش دستباف ایرانی، طرح افشان است. قالی‌های مزین به این طرح به دلایل مختلفی در زمره محبوبترین طرح‌ها هستند. شاید در زمان‌های گذشته طرح‌هایی مثل لچک‌ترنج بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفتند اما امروزه بنا به دلایلی که اشاره خواهیم نمود این طرح نیز محبوبیت بالایی برای خود دست و پا نموده است. برای دانستن این رمز و راز باید ابتدا نگاهی بیاندازیم به ساختار این طرح.
طرح و نقش افشان:
همانطور که اشاره نمودیم طرح افشان از جمله پرکاربردترین طرح‌ها در صنعت و هنر قالی‌بافی است. در این طرح گل‌ها، برگ‌ها، غنچه‌ها و نگاره‌هایی در سطح فرش گسترده می‌شوند و تمامی سطح فرش را می‌پوشانند. دلیل نام‌گذاری این طرح به همین موضوع برمی‌گردد. پراکندگی و حالت افشانی که در این طرح و نقش وجود دارد این قالی‌ها را زیبا، چشم‌نواز و منحصر به فرد می‌کند.
طرح افشان از نقوش زیاد و متنوعی ایجاد می‌شود. در این طرح از حیوانات، گل‌ها، برگ‌ها، ساقه،ها، پرندگان و … با ترکیب‌های گوناگونی استفاده می‌شود. اما به طور معمول در طرح افشان در تصاویر اصلی بیشتر از گل و برگ استفاده می‌شود. تصاویر گل و برگ‌هایی که در قسمت‌های مختلف فرش وجود دارد در جای‌جای فرش پراکنده و گسترده می‌شوند و با توجه مناسب به هارمونی رنگ‌ها و اشکال، یک مجموعه یکدست و زیبا را مشاهده می‌کنیم.
ویژگی‌های اصلی:
طرح افشان ویژگی‌های خاصی دارد. در این طرح همه نقش‌ها و نگاره‌ها با یکدیگر ارتباط و هماهنگی دارند. گاه به‌گونه‌ای به نظر می‌رسد که طراح نقشه از همان ابتدا تا انتهای طراحی، قلم را از روی کاغذ برنداشته و همین امر باعث ایجاد این پیوستگی بین نقش و نگارها شده است. از دیگر ویژگی‌های این طرح این است که در سطح آن لزوما شاهد وجود قرینه بین گل‌ها و برگ‌ها نیستیم.
از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد طرح افشان باید به این موضوع اشاره کرد که به دلیل نبود لچک و ترنج در زمینه آن، اساسا هم فرش را و هم محیطی که قالی بر روی آن قرار دارد را بزرگ‌تر نشان می‌دهد. این ویژگی یکی از دلایلی‌ست که علاقمندان به این طرح را افزایش داده است. البته این موضوع به همین جا ختم نمی‌شود. به علت نبود لچک و ترنج این طرح به نقشی مدرن تبدیل می‌شود و در دکوراسیون منازل مدرن‌تر بسیار کارآمد است.
انواع طرح افشان:
این طرح انواع مختلفی دارد. از اصلی‌ترین طرح‌های افشان می‌توان به افشان دسته‌گلی، افشان اسلیمی، افشان شاخه‌پیچ، افشان ختائی، افشان بندی، افشان شکسته، افشان گل اناری، افشان شاه عباسی، افشان گلفرنگ، میناخانی، افشان بندی و … اشاره کرد.
در بسیاری از موارد با طرح‌های اسلیمی مانند شاخ و برگ، حیوانات، بوته و… به صورت پراکنده پوشانده شده است. طرح‌های ختایی بیشتر از نقش‌های شاخ و برگ و به تعداد کم از نقش‌های حیوانات برخوردار هستند. اما نقش‌های اسلیمی طرح‌ها و نقش‌های زیادی دارند.
مهمترین نقوش این طرح:
در افشان بندی گل‌هایی وجود دارند که باهم در ارتباط هستند. در افشان شاخه‌پیچ، به نظر می‌رسد که شاخه گل‌ها باهم پیوستگی دارند. در افشان دسته‌گل، دسته گل‌ها و کومه‌ها از تصاویر اصلی هستند. در افشان حیوانات نقش اصلی را جانوران دارند. در افشان ترنج‌دار این طرح نیز در وسط نقشه ترنج دیده می‌شود. در افشان شکسته طرح اصلی با خطوط شکسته همراه است.
با توجه به آنچه گفته شد می‌توان گفت قالی‌های منقش به طرح افشان رنگ و لعابی مدرن‌تر دارند و می‌توانند علاقمندمان به چیدمان‌های امروزی‌تر را راضی نگاه دارند. علاوه بر آن، به دلیل استفاده از نقوش متنوع، علاقمندان طرح‌های کلاسیک را نیز کماکان با خود همراه می‌بینند.
همچنین بخوانید: طرح خشتی یکی از جالب ترین و محبوب ترین طرح های فرش دستباف