شکوفه مصباحی دارای مدرک کارشناس فنی و کارشناس‌ارشد حفاظت و مرمت اشیا تاریخی و هنری از دانشگاه هنر تهران است. وی مسئول بخش پژوهشی حفاظت و مرمت فرش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، و سرپرست کارگروه فرش و منسوجات گروه حفاظت ایکوم ایران است. طی گفتگویی، از خانم شکوفه مصباحی درخواست کردیم توصیه‌هایی درباره مراقبت خانگی از فرش دستباف داشته باشند که به شرح زیر می‌خوانید.
شکوفه مصباحی : فرش با کودکی، جشن‌ها، مراسم و اعیاد ما ایرانیان ارتباط تنگاتنگی دارد. در خانه تک‌تک ما فرش دستباف موجود است و دغدغه نگهداری بهینه از آن همواره مدنظر بوده و هست. با رعایت نکات بسیار ساده، سلامت فرش تضمین شدنی است.
کنترل رطوبت
این امر برای فرش دستباف ضروری است. چنانچه رطوبت به فرش برسد حتما باید آن را به روش درست خشک کنیم و در جریان طبیعی هوا قرار بدهیم تا کاملا خشک شود وگرنه موجب رشد میکروارگانیسم‌ها و آسیب‌های بیولوژیک (رشد قارچ و کپک) در فرش و تخریب و آسیب‌های پیش رونده و متعدد خواهد شد.
مراقبت در برابر نور و دما
شدت و مدت تابش نور آفتاب به رنگ پریدگی خشکی و شکنندگی فرش و آسیب‌های ثانویه آن می‌انجامد. قدیم‌الایام از مادربزرگ‌هایمان شنیده‌ایم که نباید آفتاب بر روی فرش بتابد چون رنگ فرش را از بین می‌برد. دلیل این اتفاق وجود نور ماورای بنفش در تابش آفتاب است. پرده‌های ضخیم می‌تواند مانع تابش نور شدید آفتاب بر فرش شود.
تمیز کردن منظم فرش
لازم است که فرش‌ها به طور منظم تمیز شده، پشت فرش و زمین زیر آن نیز جارو و نظافت شود. کنترل و مناسب بودن میزان مکش جاروبرقی با کیفیت و سلامت فرش ارتباط مستقیم دارد. گاهی مکش دستگاه به قدری است که فرش را بلند می‌کند یا ریشه‌های فرش به داخل جاروبرقی کشیده می‌شوند. در این شرایط، فشاری که بر فرش وارد می‌شود مخصوصا درباره فرش‌های ظریف و ریزبافت‌تر و حتی فرش‌هایی که به نوعی آسیب دیده اند(فرش هایی که بیدخوردگی یا پارگی جزیی دارند)؛ صدمه زننده است.
فرش را به موقع رفو کنید
لازم است فرشی که دچار آسیب یا پارگی شده، هرچه زودتر رفو شود. مخصوصا پارگی‌هایی که به دلایلی در لبه‌های فرش ایجاد می‌شوند می‌توانند به سمت پرز یا متن فرش پیشرفت کنند. این آسیب‌ها نه تنها از نظر رفو، پرهزینه‌تر می‌شوند، بلکه شاید دیگر نتوان کیفیت اولیه را از نظر ظاهر و استحکام به آن بازگرداند.
چرخاندن فرش
جهت فرش‌هایتان را به صورت متناوب عوض کنید و آنها را بچرخانید. با چرخش فرش، به صورت دوره‌ای، قسمت‌های پر تردد جابه‌جا شده و قالی یکدست ساییده و یا حتی کثیف می‌شود. همچنین بخشی از فرش که به پنجره نزدیک‌تر است همیشه نور بیشتری می‌بینند. در نتیجه بعد از چند سال رنگ قالی در بخش‌هایی روشن‌تر خواهد شد. با چرخاندن فرش، این رنگ پریدگی یکدست رخ می‌دهد.
گلدان و شی تیز و سنگین روی قالی نگذارید
قسمت‌های تیز اشیا و همچنین اشیای سنگین را بر روی فرش قرار ندهید. علاوه بر رد انداختن و پرس پرز قالی، می‌تواند باعث سایش و پارگی و آسیب فرش شود. بهتر است چیدمان به گونه‌ای باشد که فرش زیر مبل قرار نگیرند. در غیر اینصورت، حتما از زیر پایه استفاده شود. از گذاشتن گلدان روی فرش پرهیز کنید. فشار وزن آن بر قالی موجب کوبیده شدن پرز آن قسمت از فرش، در دراز مدت می‌شود. همچنین ممکن است رطوبت گلدان به فرش برسد که موجب کپک و یا پوسیگی در آن قسمت از قالی خواهد شد. اگر چاره‌ای جز این ندارید، از میز و یا پایه‌های مخصوص استفاده کنید تا نظافت سطح فرش ممکن باشد. و اگر آب گلدان به فرش رسید، سریع دیده و رسیدگی شود.
اگر چیزی روی فرش ریخت، سریع آن را بزدایید
چنانچه ماده یا موادی روی فرش ریخت، سریعا بررسی کنید که به چه شیوه‌ای می‌توانید آن را پاکسازی و تمیز کنید. برای پاکسازی و اقدامات لازم مشورت گرفته و در صورت لزوم به کارشناس مربوطه مراجعه کنید. اگر بخشی از فرشتان را می‌شویید حتما به گونه‌ای باشد که هوا در سطح زیر فرش در جریان باشد تا کاملا خشک شود.
موقع تی زدن با دقت باشید
مراقب باشید موقع تی زدن سطح اطراف فرش، تی با لبه های فرش در تماس نباشد. در غیر این صورت ضمن انتقال کثیفی به این قسمت‌ها و چرک کردن ظاهر فرش، با انتقال و نفوذ آلودگی‌ها به صورت محلول در الیاف قالی، در دراز مدت آسیب جدی به قالی وارد می‌شود. اغلب برای نظافت زمین شوینده به کار می‌رود. بهتر است لبه‌های فرش را جمع کرده و تنها برای قسمتی از زمین که فرش بر روی آن قرار نمی‌گیرد (زمین اطراف فرش)، از شوینده استفاده شود. سعی کنید حدودا بیست سانت نزدیک به لبه فرش را چند بار با آب خالی تمیز کنید تا مواد شیمیایی برداشت شود. زیرا این مواد با نفوذ به الیاف فرش می‌توانند استحکام الیاف را از بین برده و نیز در ظاهر، رنگرزی و کیفیت آن، تغییر ایجاد کنند.
نفتالین منسوخ شده
اگر چرخه آلودگی به نوعی قطع شود، یعنی دور کردن گرما، آلودگی، نور ماورای بنفش و رطوبت از فرش صورت گیرد، نظافت دوره‌ای و هوادهی فرش انجام شود و هر چند ماه یکبار از این نظر که حشره خاصی در لابه‌لای فرش لوله شده یا پشت و روی آن نیست، بررسی انجام شود، مطمئن باشید اتفاقی برای فرشتان نخواهد افتاد. البته می‌توانید به جای نفتالین از مواد گیاهی مثل اسطوخودوس و لوندر که به دلیل بویی که دارند دافع برخی از حشرات مضر قالی هستند نیز استفاده کنید.
کازی که از نفتالین متصاعد می‌شود کاملا سمی و سرطان‌زا و برای موجودات زنده و محیط زیست مضر است. حتی کاربرد آن در موزه‌های دنیا ممنوع شده است. مواد ضد آفت را در پارچه نخی قرار داده و در کناره‌های قالی یا در فضایی که قالی در آن نگهداری می‌شود، قرار دهید، البته نه به طور مستقیم. چون اگر به هر دلیلی رطوبتی به قالی برسد، به آن قسمت از فرش رنگ پس می‌دهد، رطوبت به رشد قارچ و کپک می‌انجامد و علاوه بر آسیب به فرش، آلودگی‌های زیست محیطی در پی دارد.
فرش را تا نزنید
از تا زدن فرش خودداری کنید. اگر مجبورید در انبار یا جایی فرش را نگهدارید یا برای حمل و نقل و جابجایی فرش، آن را لوله کنید و هرگز تا نزنید. دور فرش را روکش پارچه‌ای بپیچید و روی آن پوشش پلاستیک بپیچید، بعد در انبار خشک و مناسب نگهداری کنید. ماهانه شرایط نگهداری، شرایط فرش و انبار را بررسی و بازبینی کنید. انبار مرطوب جای مناسبی برای نگهداری فرش نیست، هرگز فرش لوله یا پیچیده شده در پوشش‌های مختلف را در محیط مرطوب قرار ندهید.
این بود ده پیشنهاد از خانم شکوفه مصباحی برای نگهداری و مراقبت از فرش دستباف. شما نیز می‌توانید تجربیات خود را در این زمینه با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.
همچنین بخوانید : شش نکته‌ی مهم که در هنگام خرید فرش دستباف باید در نظر بگیرید