سیروس پرهام (متولد ۳ بهمن ۱۳۰۷ – شیراز) مترجم، ویراستار و مصحح متون قدیمی، پژوهشگر فرش و پایه‌گذاری مرکز اسناد ایران است و در همه این رشته ها، سرآمد بوده است. او با نام‌های مستعار «میترا»، «دکتر میترا» و «سایروس برام» می‌نوشت. او مدرک لیسانس را در ۱۳۳۰ از دانشگاه تهران و دکترا را در ۱۳۳۳ از دانشگاه برکلی در رشته علوم سیاسی گرفت. سیروس پرهام در زمره کسانی است که برای نخستین بار در ایران به شیوه نقد ادبی غربی به این کار پرداختند.
شروع کار با ترجمه
اولین کتابی که او ترجمه کرد، کتاب «دیپلمات»، نوشته‌ی جیمز آلدریج بود. پرهام در نقد کتاب هم پیشگام بود در قالب این نقدها بسیار حرف‌های ناگفته را مطرح می‌کرد. به همین دلیل بسیار در این حوزه نام‌آور شد. او در اواخر سال ۱۳۳۶در مجله تهران ژورنال در موسسه اطلاعات مشغول به نویسندگی و پس از سه سال سردبیر آن شد. پس از کناره‌گیری از سردبیری این مجله، مقاله‌ای درباره وضعیت بایگانی راکد در وزارت دارایی نوشت. مقاله توسط فردی به نام فارمر، که از طرف یونسکو مامور تاسیس مرکز بایگانی راکد و آرشیو کلی ایران خوانده شد و سبب آشنایی این دو شد. شرکت در چندین پروژه با سرپرستی فارمر و در نهایت تاسیس سازمان اسناد ملی حاصل این آشنایی بود. به این ترتیب، یک سال پس از ازدواجش در سال ۱۳۴۲، برای آرشیو ملی، در یک دوره شش تا هشت ماهه در آمریکا و انگلستان دوره دید و در سال ۱۳۴۹ «سازمان اسناد ملی» را بنیان گذاشت. در بهمن همان سال توسط هیات وزیران، به ریاست سازمان اسناد ملی ایران منصوب شد. در آنجا به کار پرداخت و تا زمان بازنشستگی، اقدامات مختلفی انجام داد.
نقش آفرینی در هیات مدیره موزه فرش ایران
پرهام در سال ۱۳۵۶ عضو هیات مدیره موزه فرش ایران شد. علاوه بر ریاست سازمان اسناد تا پایان آن سال، معاونت سازمان امور اداری و استخدامی کشور را هم عهده‌دار بود. پس از تشکیل دولت مهندس بازرگان برای دو ماه سرپرست سازمان امور اداری و استخدامی کشور شد. مدت سه سال نیز معاون مهندس معین فر در سمت دبیر کل سازمان بود. پس از آن به سازمان اسناد کشور بازگشت.
اقدامات پس از بازنشستگی
بعد از بازنشستگی در سال ۱۳۵۹ به عنوان ویراستار در سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی مشغول به کار شد. وی یکی از پایه‌گذاران ویراستاری در ایران است. اولین ویراستار انتشارات فرانکلین به ریاست همایون صنعتی زاده (علمی و فرهنگی امروز) است. او از کارشناسان طراز اول قالی در ایران به شمار می‌رود. همچنین یکی از پیشگامان ترجمه شعر غربی به فارسی است.
کتاب رئالیسم و ضد رئالیسم در ادبیات (۱۳۳۴) او از نخستین پژوهش‌های تالیفی در زمینه نقد ادبی به شمار می‌رود. عمده آثار وی ترجمه و یا پژوهش در زمینه قالی و دستبافت‌های عشایری است. علاوه بر مقالات ایشان در این زمینه، کتاب‌هایشان منبعی بسیار مهم در مطالعات فرش‌شناسی به شمار می‌روند. عبارتند از:
-قالی بولوردی ۱۳۵۲، شرکت کتاب‌های جیبی
-کاتالوگ دوزبانه جل‌های عشایری ایران، تهران ۱۳۵۴، انجمن دوستداران فرش ایران
-کاتالوگ دوزبانه نقش‌های قالی کرمان، تهران ۱۳۵۷، موزه و مرکز فرهنگی و هنری صنعتی کرمان
-کتاب دو زبانه شاهکارهای فرش بافی فارس ۱۳۵۷، انتشارات سروش
-دستبافته های عشایری و روستایی فارس جلد اول ۱۳۶۴ جلد دوم ۱۳۷۰، انتشارات امیرکبیر
-فرش و فرشبافی در ایران،۱۳۹۹، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی
آخرین اثر مرتبط با فرش
کتاب «تاریخ فرش و فرش بافی در ایران» آخرین اثر سیروس پرهام در ارتباط با فرش است. این کتاب شامل شش فصل، دربردارنده مقاله‌ای است که پیشتر در ۲۴۰ صفحه و در جلد ۱۸ تاریخ جامع ایران، توسط مرکز دایره‌المعارف اسلامی به چاپ رسیده بود.
در پیشگفتار این کتاب به قلم ایشان آمده است:
اینک جای بسی خوشوقتی است که مقاله «فرش و فرش بافی در ایران» به صورت کتابی مستقل به چاپ می‌رسد و به آسانی در دسترس همگان، خصوصا دانشجویان هنر فرشبافی قرار می‌گیرد. گفتنی‌ست که ۹۹ درصد خواستاران این مقاله نمی‌توانستند برای یک مقاله دویست و چند صفحه‌ای، دوره ۲۰ جلدی چندین هزار صفحه‌ای (و البته بهای چندین صد هزار تومانی) را خریداری کنند.
این نیز گفتنی است که دیگر امتیاز این تجدید چاپ در این است که تصاویر مقاله، که صرفا به دلیل سهولت صفحه‌آرایی در پایان مقاله و لابه‌لای «کتاب نامه» و «پی‌نوشت‌ها» جای گرفته بود، هر تصویر در همان صفحه چاپ شده که به آن استناد یا اشاره شده است. همچنین هر یک از «پی‌نوشت‌ها» هم در همان صفحه قرار داده شده که بدان ارجاع گشته است. این امتیاز نه تنها برشمردنی، بلکه «به رخ کشیدنی!» است. زیرا ابزارهای فرشبافی چند هزار ساله‌ای که در زمان تدوین مقاله هنوز از دل خاک بیرون نیامده بود، به دیگر تصاویر مقاله افزوده شده است.
همچنین بخوانید: فیض الله خان صفدرزاده حقیقی نام آور فرش دستباف