در روزگاری نه‌چندان دور، فرش دستباف ایران ۱۷.۵ درصد از کل صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص می‌داد، اما امروز این سهم ناچیزتر از یک درصد شده است؛ زنگ خطری که سال‌هاست به صدا درآمده و از افول جایگاه این هنر-صنعت ارزشمند در بازارهای جهانی حکایت دارد.
حقیقت آن است که در سال‌های اخیر، تحریمها چالشهای متعددی را بر سر راه فرش ایرانی قرار داده‌اند؛ چالش‌هایی که نه‌تنها بازار داخلی را به رکود کشانده و خریداران را از این میراث فاخر دور کرده، بلکه صادرات آن را نیز به اغما برده است. نوسانات ارزی، افزایش قیمت مواد اولیه همچون ابریشم، رکود اقتصادی در کشورهای واردکننده، و تنش‌های سیاسی جهانی، همگی دست به دست هم داده‌اند تا ایران بهتدریج از این عرصه عقب بنشیند و فرصت را برای رقبای تازه‌نفس مهیا کند.
در کنار این‌‌‌ها بنا به گفته فعالان این حوزه، تحریمها و سیاست‌‌‌های نادرست ارزی داخل کشور هم به کاهش صادرات فرش ایرانی دامن زده و شرایطی را پدید آورده که با توجه به تجربه چند سال اخیر، به نظر نمی‌‌‌رسد عزم چندانی برای تغییر آن در میان متولیان وجود داشته باشد. براین اساس است که ارزش صادرات فرش دستباف ایرانی از بیش از سالانه ۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۷۳ به ۵۰ میلیون دلار در سال ۱۳۹۷ که آغاز تحریم‌‌‌های مجدد آمریکا بود و حالا هم سالانه به ۴۰میلیون دلار، افت کرده که به‌‌‌راستی آمار ناامیدکننده‌‌‌ای است. شرایطی که باوجود شهرت، کیفیت و پیشینه فرش دستباف ایرانی، دست‌‌‌کمی از فاجعه برای این صنعت ندارد ودرپی آن کشورهایی مانند هند، پاکستان، نپال و چین با ورود قدرتمند به این عرصه توانستند موقعیت خوبی را برای خود به دست آ ورند. قابل تامل است در برهه‌‌‌ای این چنین ناخوشایند، تولیدکنندگان هم با دلسردی از ادامه فعالیت، پایشان را از میدان بیرون کشیده و باور کرده‌‌‌اند که ادامه فعالیت برایشان صرفه‌‌‌ای ندارد. برخی هم باوجود تبلیغات و جذابیت‌‌‌های آن‌‌‌سوی مرزها، مهاجرت را برگزیده تا این هنر خود را در شرایط مناسب‌‌‌تر با درآمدزایی بالاتری ادامه دهند. اما حالا اصفهان با وجود قدمت و آوازه درخشانش در عرصه فرش دستباف به جهان چه می‌کند، آیا توانسته است بازارهای هدف خود را حفظ کند و تا چه میزان می‌توان با برگزاری جشنواره‌‌‌ها و نمایشگاههای محلی فرش به جذب بازارهای هدف کمک کرد؟
بدون شک سهم ۱۲درصدی فرش اصفهان از صادرات کشور، بسیار ناچیز و مشتریان آن‌‌‌هم محدود به چند کشور مانند روسیه، چین، آلمان و کشورهای حاشیه خلیج‌‌‌فارس شده است. هرچند پیش از آن مشتریان فرش اصفهان، بسیار بیشتر و آمریکا هم از خریداران اصلی این محصول به شمار می‌‌‌رفت اما در این سال‌های پساتحریم، بهتدریج، خریداران اصلی حذف شدند و بازارهای دیگر را برگزیدند به‌‌‌گونه‌‌‌ای که اکنون فرش ترکیه، هند و پاکستان، جایگزین اصفهان در بازارهای دنیا شده است.
با این حال هنوز هم فرش اصفهان با وجود طراحی منحصربه‌‌‌فرد، پیشینه قوی و کیفیت قابل‌‌‌قبولش موردتوجه مشتریان بین‌المللی قرار دارد.
در همین راستا سعید عصاچی، رئیس انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش دستباف استان اصفهان در یادداشتی با اشاره‌‌‌ای به شناخت فرش اصفهان در همه جهان می‌‌‌گوید: فرش ایران یک برند است و در تمام دنیا، دو واژه فرش و ایران باهم پیوند خورده؛ از طرفی استان اصفهان، به دلیل تنوع در ۱۲سبک مختلف، از ستون‌‌‌های اصلی فرش دستباف ایران است و برند فرش اصفهان را نیز در تمام دنیا می‌‌‌شناسند. این مسوول در گفت‌وگویی، قطع روابط ایران با بسیاری از کشورها را در این چند سال تحریم، عامل اصلی برای کم‌‌‌رنگ شدن صادرات فرش عنوان می‌کند. وی اظهار می‌کند: موانع و محدودیت‌هایی مانند پیمان‌‌‌سپاری ارزی یکی از چالشهای بزرگ در مسیر فعالان شده و صادرات را کاهشی کرده است. این فعال یادآور می‌شود: اگرچه دستوراتی در زمینه رفع موانع ارزی صادر شده اما همچنان اجرایی نشده است. از طرفی اخذ عوارض گمرکی و مالیات از فرش‌‌‌هایی که مدت‌‌‌زمان کوتاهی برای شرکت در نمایشگاه به خارج از کشور برده می‌شود از دیگر مشکلات است که فعالان را منصرف از اقداماتی در جهت رونق تجارت کرده و بارها پیگیری کرده‌ایم اما بدون نتیجه بوده است. وی ادامه می‌دهد: اما چالش دیگر، به گرانی مواد اولیه بازمی‌‌‌گردد که بخش زیادی از آن وابسته به نرخ ارز و واردات بوده و قیمت‌ها گران و کیفیت مواد هم مناسب نیست که همین موضوع، گاه موجب افت مرغوبیت فرش دستباف می‌شود. وی بیان می‌کند: حال در این شرایطی که کشورهای دیگر با تولیدات جذاب‌‌‌تر، به‌روزتر و ارزان‌‌‌تر وارد رقابت شده‌‌‌اند مشخص است فرش دستباف ایران، بدون مشتری می‌‌‌ماند. که نتیجه آن کاهش صادرات، بی‌‌‌رغبتی تولیدکننده و بی‌‌‌انگیزه بودن بافنده به دلیل دستمزد کم، برای ادامه کار است و بیکاری زیادی را به دنبال دارد. او تاکید می‌کند: درصورتی‌‌‌که با رفع موانع اشاره شده اگر فعالان از تجار تا تولیدکننده و بافنده به فروش کار خود اطمینان داشته باشند شرایط تغییر می‌کند و بازار، تحرک دوباره خود را پیدا خواهد کرد.
به گفته عصاچی، به‌‌‌رغم کسادی بازار، اما جایگاه فرش اصفهان باوجود اصالت و قدمت شناخته‌‌‌شده در بازارهای جهان، هنوز هم قابل‌‌‌توجه و مشتریانی را از سراسر جهان برای خود حفظ کرده است. فقط لازم است با توجه بیشتر به این حوزه و تلاش برای رهایی از محدودیت‌های آن، جایگاه این هنر- صنعت ارزشمند را ارتقا دهیم. همچنین مهدی حقیقت‌‌‌نژاد، رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف اصفهان هم با اشاره به کاهش صادرات فرش دستباف به ۴۰ میلیون دلار به دنیای‌اقتصاد می‌‌‌گوید: این عدد در مقایسه با صادراتی که در دهه‌‌‌های گذشته داشته‌‌‌ایم تقریبا هیچ است. وی تصریح می‌کند: سیاست‌‌‌های نادرست و اقتصادِ‌بیمارِ داخلی و تحریمها ازجمله عوامل تاثیرگذار بر کاهش صادرات فرش هستند.
او ادامه می‌دهد: چالش‌‌‌ها به دودسته بیرونی و داخلی تقسیم می‌شوند. موانع بیرونی به تحریمها و قطع ارتباط ایران با بسیاری از کشورها بازمی‌‌‌گردد و مشکلات داخلی هم از پیمان‌‌‌سپاری ارزی تا واردات ابریشم و کمبود نقدینگی در بازار که هرکدام سنگ‌‌‌اندازی در مسیر پیشرفت است. او یادآور می‌شود: تا زمانی که ارتباطات بین‌الملل، عادی نشود وضعیت صادرات هم بهبود نمی‌‌‌یابد و با ادامه این وضع، کشورهای دیگر مانند ترکیه، جایگاه ایران را تصاحب کرده و هرچه می‌‌‌گذرد کشور ما از بازارهای هدف خود دورتر می‌شود.
وی بیان می‌کند: با ازسرگیری روابط بین‌الملل، انگیزه ورود بخش دولتی به این عرصه نیز قوی‌‌‌تر می‌شود و تبلیغات و بازاریابی‌‌‌های وسیع در جهت معرفی فرش دستباف ایران از طریق شبکه‌‌‌های مجازی و واقعی معروف و سراسری هم بیشتر خواهد شد.
وی در پاسخ به اینکه نقش ابزارهایی مانند نمایشگاه برای رونق بازار فرش تا چه میزان است، می‌‌‌گوید: نمایشگاه محلی است برای آشنایی و تبادل سلایق و نظریه‌‌‌های تجار و فعالان حوزه فرش، از طرفی انگیزه‌‌‌ای است برای مشتریان تا با آشنایی بیشتر با انواع سبک‌‌‌های فرش دستباف، ترغیب به خرید شوند. همچنین موجب آشنایی بیشتر دانشجویان و نسل جوان با این هنر- صنعت می‌شود. رئیس اتحادیه فروشندگان فرش دستباف تاکید می‌کند: البته صدها راهکار دیگر هم وجود دارد که می‌توانند در پیشبرد اهداف موردنظر ما را یاری کنند، اما نیاز به مطالعه و مباحث پژوهشی و سامانه‌ای دارد، حال‌‌‌آنکه در این سیستم کسی را نداریم.
اصلاح سیاست‌‌‌ها، حمایت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان و سرمایه‌‌‌گذاری در بازاریابی بین‌المللی از اقداماتی است که برای نجات فرش ایرانی پیشنهاد می‌شود. محصولی که بنا به اذعان هنرمندانش، منشور چندوجهی است که هنر، فرهنگ، اشتغال، اقتصاد و ارزآوری، از وجوه آن به شمار می‌‌‌آید. اگر دیدگاه‌‌‌ها نسبت به این کالا این‌‌‌گونه باشد و نگاه‌‌‌ها به این سمت رود که فرش علاوه بر هنر بودنش، سرمایه بزرگی برای درآمدزایی و اشتغال‌زایی هم محسوب می‌شود این هنر- صنعت را می‌توان دوباره بر عرش رساند.
حال‌‌‌آنکه با ادامه بی‌‌‌مهری‌‌‌ها نسبت به آن شاید در سال‌های آینده که خیلی هم دور به نظر نمی‌‌‌آید، جایگاه چنین کالایی نه در خانه‌‌‌های مردم ایران و نه در کشورهای جهان، بلکه در موزه‌‌‌ها باشد. این امر نیاز به حمایت اصولی دارد که قطعا به رویکرد دولتمردان و متولیان این صنعت بازمی‌‌‌گردد تا دوباره فرش ایرانی رتبه والایش را در جهان به دست آورد.
بیشتر بدانید : تا پیش از پایان سال جاری، اصفهان میزبان سه رویداد ملی برجسته در حوزه فرش دستباف خواهد بود