قالی‌بافی در همدان تاریخ دقیقی ندارد، اما شرایط آب‌وهوایی سرد و زمستان‌های طولانی این منطقه، مردم را وادار کرده تا برای گرم کردن و پوشاندن کف خانه‌ها، به بافتن قالی روی بیاورند. برخی شواهد نشان می‌دهند که این صنعت در قرن شانزدهم میلادی در قروه همدان (منطقه‌ای با نام درجزین یا درگزین) فعال بوده است. روایت‌ها حاکی از آن است که شاه طهماسب صفوی یک قالی دستباف از کارگاه‌های درگزین را به شاه سلیمان عثمانی هدیه داده است. این روایت نشان‌دهنده قدمت حداقل ۴۵۰ ساله و شهرت چشمگیر قالی‌بافی همدان در آن دوران است.
یکی از ویژگی‌های برجسته قالی‌های همدان، ریشه‌های بلند و پشمی آنهاست که باعث سنگین‌تر شدن این فرش‌ها نسبت به فرش‌های مناطق دیگر ایران می‌شود. قالی‌های همدان با گره ترکی بافته می‌شوند و به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: نوع روستایی که تک‌پوده است و نوع شهری که دوپوده دارد.
قالیچه‌های روستایی همدان اغلب از پشم‌های محلی یا ترکیبی از موی بز و شتر بافته می‌شوند. اما بهترین قالیچه‌ها از پشم دست‌ریس تهیه می‌شوند که ضخامت بیشتری دارند و پرزهای بلندتری را ارائه می‌دهند. این ویژگی‌ها باعث افزایش تراکم و دوام این فرش‌ها می‌شود.
قالی‌های شهری همدان ظرافتی بین ۱۰۰ تا ۱۳۰ گره در هر چارک (۱۶ سانتی‌متر) دارند. برای صادرات، قالی‌هایی با ۱۲۰ تا ۱۴۰ گره در چارک تولید می‌شدند و فرش‌هایی با بیش از ۱۴۰ گره در چارک به ندرت دیده می‌شوند.
همدان به عنوان یکی از مراکز اصلی تولید قالیچه‌های مقرون‌به‌صرفه شناخته می‌شود و از نظر تعداد، تولیدات این منطقه از بسیاری مراکز بافندگی دیگر پیشی گرفته است. در گذشته به این نوع قالیچه‌ها “قالیچه موصل” گفته می‌شد.
هرچند قالی همدان از نظر ظرافت به پای قالی‌های کرمان، کاشان یا تبریز نمی‌رسد، اما به‌دلیل دوام بالا و استفاده از پشم خالص، جایگاه ویژه‌ای در میان فرش‌های ایرانی دارد.
استان همدان شامل روستاهای متعددی است که در هنر-صنعت قالی‌بافی مهارت دارند، مانند درجزین (درگزین)، نهاوند، ملایر، تویسرکان، بهار، فامنین، اسدآباد، رزن، کبودرآهنگ، کوریجان و زاغه. هر منطقه با الهام از فرهنگ و تاریخ بومی خود، نقش مهمی در حفظ این میراث ارزشمند دارد و قالیچه‌هایی با طرح‌ها و رنگ‌های منحصر به‌فرد تولید می‌کند.
نقوش قالی‌های این منطقه به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند: یکی برای صادرات که شامل طرح‌های ساده‌ای مانند اسلیمی، لچک و ترنج، بته‌ای، قاب قرآنی و حاشیه‌های ساده یا پیچیده است. این قالی‌ها معمولاً رنگ‌های روشن دارند. دسته دیگر برای بازارهای داخلی با طرح‌هایی چون ماهی، شاه عباسی، شیخ صفی، شکارگاه محرابی، حاج خانمی، بته ترمه‌ای، بته شال کشمیری، بته شکسته، خاتم شیرازی، گل و بلبل و نقشه مستوفی تولید می‌شود.
با کاهش میزان صادرات در سال‌های اخیر، قالی‌های همدان بیشتر با طرح‌های ساده‌تری چون ماهی ساده، لچک ترنج، ماهی در هم و بته برای بازار داخلی تولید می‌شوند که همچنان محبوبیت بالایی دارند.
در برخی روستاهای همدان، نقشه‌های قالی خاصی رایج است. برای مثال، در وفس طرح لچک ترنج با زمینه قرمز و نقش خرده ماهی دیده می‌شود، در پیش خور لچک ترنج با زمینه سفید و نقوش ماهی‌دار، در اوزن ده طرح‌های دسته گلی خمسه و دستگاهی، در حوزه حاجیلو نقوش گلی پیازی و قره‌داغی و در بیوک آباد فرش‌های با کف ساده با یا بدون ترنج. همچنین، اسدآباد طرح‌های متنوع ماهی و بازوبندی دارد، ملایر به طرح لچک ترنج معروف است، تویسرکان با طرح اژدر و زاغه شهرت دارد، و از فرش‌های نهاوند می‌توان به طرح‌های گل حیدر یا سالاری، عشوند و لچک سفید اشاره کرد.
در مجموع :
فرش‌های همدان نماد واقعی هنر اصیل ایرانی است، جایی که هر گره به‌دقت و با مهارت بافته شده تا داستانی بی‌همتا از تاریخ، فرهنگ و طبیعت این منطقه را روایت کند. این فرش‌ها با تکیه بر سنت‌های کهن و تکنیک‌های برجسته‌ی فرش‌بافی، نمونه‌ای کم‌نظیر از دست‌بافت‌های ایرانی به شمار می‌روند. بافت پیچیده، طرح‌های منحصر به فرد و رنگ‌های زنده که از گیاهان طبیعی منطقه گرفته شده‌اند، به فرش‌های همدان جلوه‌ای ویژه می‌بخشد.
آنچه این فرش‌ها را به گزینه‌ای متمایز تبدیل می‌کند، استفاده از پشم مرغوب و رنگ‌های طبیعی است که نه‌تنها زیبایی بصری به فضا می‌بخشد، بلکه دوام و ماندگاری طولانی‌مدت را نیز تضمین می‌کند. این فرش‌ها با الهام از طبیعت بکر و مناظر تاریخی همدان، حس اصالت و هنر را به هر خانه‌ای می‌آورند.
فرش همدان تنها یک کف‌پوش نیست؛ بلکه یک اثر هنری است که می‌تواند هر فضای ساده‌ای را به یک محیط زیبا و خاص تبدیل کند. با این فرش‌ها، نه تنها دکوراسیون منزل شما ارتقا پیدا می‌کند، بلکه بخشی از فرهنگ و هنر ایرانی را به نمایش می‌گذارید. برای کسانی که به دنبال فرشی ماندگار، باکیفیت و اصیل هستند، فرش‌های همدان انتخابی بی‌بدیل است. این فرش‌ها نه‌تنها بیانگر گذشته‌ای درخشان هستند، بلکه گواهی بر این حقیقت‌اند که هنر واقعی هیچ‌گاه کهنه نمی‌شود.
بیشتر بخوانید: ۸۸۸ نفر در استان همدان مهارت قالی بافی را فرا گرفتند