نویسنده: نیلوفر علیپور
محمدحسین سیف یکی از متخصصین در حوزه مرمت فرش است. وی متولد سال ۱۳۶۵ در تهران است. او بیست سال سابقه فعالیت در زمینه خدمات تخصصی و مرمت فرش دستباف را دارد. و مدرس دانشگاه‌های هنر و علمی کاربردی ایران در رشته‌های حفاظت و مرمت، بافت و کنترل کیفیت فرش دستباف، عضو گروه تولید، طراحی و بافت و مرمت پژوهشکده فرش ایران و مسئول کارگاه مرمت و تکمیل پژوهشکده فرش ایران است. به بهانه پروژه‌های مرمت او در طی این چند سال با او گفت‌وگو کرده‌ایم.
شما ارزشمندترین فرش‌های گنجینه ایران را دیده‌اید. کدام فرش برایتان جالب بوده و از نظر تاریخی اهمیت بیشتری داشته است؟
فرش ۱۴۵متری عمواوغلی که بزرگ‌ترین فرش تولید شده توسط عمواوغلی است. این فرش به سفارش رضاشاه در سال ۱۳۱۱ بافته شده. و در کاخ موزه ملت در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد پهن شده است. به دلیل بزرگ‌پارچه بودن، طرح خاص و تاریخی بودنش برایم جالب است.
کدام فرش نیاز به مرمت بیشتری داشته و کدام فرش برایتان سخت‌تر بوده است؟
یک فرش حاج جلیلی مربوط به سال ۱۹۰۰ میلادی متعلق به مجموعه شخصی بود. شش ماه باید روی آن کار می‌کردم و بسیار سخت بود. ابعادش ۱متر و ۱۰ سانتیمتر در ۱ متر و ۸۰ سانتیمتر بود. شاید ۲۵ درصد از فرش بر اثر سوختگی یا مورد دیگری نابود شده بود. این فرش را به روش پیوندی بدون استفاده از اتصال سوزنی مرمت کردم. مواد اولیه فرش ابریشم و پنبه بود که شبیه به خودش بازسازی شد. همان مواد اولیه را رنگرزی کردیم. کارهای ریشه‌کشی و پودکشی را انجام دادم. بعد روی دار نصب شد و آماده شد برای بافت.
مرمت فرش چه مشکلات، ظرایف و ویژگی‌هایی دارد؟
مهم‌ترین و اولین مسئله در مرمت، شناخت خود فرش است. شناخت تکنیک بافت و محل بافت فرش. خب شما بهترین کاری که می‌توانید در مرمت انجام بدهید در مرحله اول که درست و اصولی باشد انتخاب بهترین مواد اولیه متناسب با خود فرش است. یعنی مثلا ما الان فرش‌هایی داریم که چله‌اش از پشم است. ما نمی‌توانیم برای مرمتش از چله پنبه‌ای یا ابریشمی استفاده کنیم. دقیقا اگر از اجزای همان فرش استفاده شود کیفیت کار در مرحله اول خوب درمی‌آید. در مراحل بعدی ما باید بدانیم تکنیک بافت آن فرش چیست. اگر قالی مثلا اراک است از گره فارسی استفاده کنیم. اگر از گره متقارن (ترکی) و از همان رنگ یا نوع پشم استفاده کنیم ممکن است تفاوت رنگ یا سایه ایجاد بشود.
به‌خاطر گرهی که ما در آن فرش تغییر داده‌ایم. یعنی اصولی که ما بخواهیم رعایت کنیم در مرمت این است که اول مواد اولیه مناسب طبق اجزای دقیق خود فرش ازجمله تار و پود و پرز و بهترین شیوه را برای مرمت انتخاب کنیم. چون ما یک اثری را مرمت می‌کنیم که آن بخش درمان بشود. قرار نیست آسیب دیگری را وارد کنیم. اگه یک پارگی دور و بر کار است جوری چله یا پودش را تعویض کنیم تا آسیبی به اطراف پارگی نرسد که معلوم بشود این مرمت شده است. باید به یک شکلی مرمت کنیم که کناره‌های کار ریشه‌کشی و پودکشی یا هر کار بافتی انجام می‌دهیم هیچ اثر و ردپایی از روفو و مرمت‌مان نماند و فقط روی آن نقطه تمرکز کنیم که دقیقا مثل خود قالی چه بافت، چه ریشه، چه پرز، چه پود و چه تارهای آن فرش دقیقا مثل خود فرش باشد.
دوم اینکه ما برای فرش‌هایی چالش داریم که مرمتش سخت است. اولا اینکه زمانی که فرش‌ها آسیب زیادی دیده باشد فرش به لحاظ ریالی ارزش مرمت نداشته یا مرمت آن مقرون به صرفه نباشد. اگر فرش مهمی باشد و به لحاظ قدمت و خاص بودن و برند بودن برای ما مهم باشد آن فرش را مرمت می‌کنیم. چالش‌های دیگری که در این کار داریم به نظرم بهترین روش مرمت است. یعنی انتخاب بهترین روش مرمت با توجه به شرایط فرشی که حالا قرار است مرمت کنیم. چون در فرش‌هایی که آسیب‌های زیادی دیده‌اند باید از چند روش مرمتی در آن‌ها استفاده کرد. مثلا یک تکه را باید ساپورت‌دوزی کنیم. مرمت کنیم. بافت بزنیم. جفت بزنیم. بافت بزنیم.
بهترین روش برای اینکه بتوانید اینها را انجام بدهید این است که اول انتخاب کنید کدام روش را روی کدوم قسمت‌های مختلف این فرش باید انجام داد. فرشی که امکان بافت یا ریشه‌کشی یا تعویض چله یا پود را دارد ما نیازی نیست ساپورت بدوزیم. نیاز است که اول کار بافت و بازسازی را انجام بدهیم. یه جایی که سوزن خور نیست و امکان تعویض ریشه یا پود ندارد و در نهایت ما امکان بافت آن قسمت را نداریم و فقط باید وضعیت ظاهری را حفظ کنیم. حالا یا با ساپورت‌دوزی یا کارهای دیگر.
همچنین یک مرمت‌کار باید همه فرآیند اولیه فرش دستباف را بلد باشد. چه رنگرزی، چه انواع بافت. باید کاملا به این دسته‌های فرش دستباف اشراف کامل داشته باشد. چون خودش باید تکه‌ای از فرش را که آسیب دیده و نصف فرش وجود ندارد و نقشه قرینه‌ای ندارد باید طرحش را بازسازی کند. دومین مسئله اینکه باید تمام تکنیک‌های بافت مناطق مختلف ایران را بلد باشد. که بتواند تکنیک بافت هر فرشی تشخیص بدهد. اگه شما ندانید این فرش بافت کجاست و چه نوع گرهی، پوددهی و بافتی و چله‌کشی‌ای دارد نمی‌توانید آن را مرمت کنید.
بعد مسئله رنگرزی خیلی مهم است. شما باید مثل همان رنگ‌هایی که فرش دارد بازسازی کنید. اگر فرش نوبافت باشد شاید بشود شبیه به همان رنگ را در بازار پیدا کرد. مرمت‌کارها یک آرشیو خیلی قوی‌ای از رنگ پشم و کرک و ابریشم دارند که به آن مراجعه می‌کنند. حالا با ۱۰ یا ۱۵ درصد اختلاف رنگی می‌توانند در دستکاری یا رنگ‌گذاری، رنگ آن را ۱۵ درصد را جبران کنند. در فرش‌های قدیمی این امکان وجود ندارد که ما از رنگ‌های جدید استفاده کنیم. ممکن است فرشی باشد که فرش صفوی یا اوایل و اواخر قاجار باشد و آن رنگ‌ها در بازار موجود نیست.
این رنگ‌ها باید رنگرزی شود توسط مرمت‌کار یا رنگرزی که نسخه را از مرمت‌کار گرفته است. یا اینکه ما برای فرش‌های قدیمی که می‌خواهیم مرمت کنیم و نمی‌شود رنگ‌هایش را با رنگرزی انجام داد از جاجیم‌های قدیمی استفاده می‌کنیم که حالا ابریشم و پشم دارد و همرنگ رنگ‌های آن فرش است. می‌آییم جاجیم‌های قدیمی که مربوط به ۱۰۰ یا ۲۰۰ سال پیش است را می‌گیریم می‌شکافیم. از پشم و ابریشم همان رنگ‌ها استفاده می‌کنیم که هم به لحاظ قدمتی هم پشمش هم سن و سال خود فرش است. هم رنگرزیش تقریبا با اختلاف خیلی کمی نزدیک به خود فرش و رنگ آن پشم قالی قدیمی است.
از فرش‌های بزرگ‌پارچه‌ای که در این سال‌ها نصب و عملیات‌تکمیلی‌اش را انجام داده‌اید، برایمان بگویید؟
یکی از بزرگ‌ترین فرش‌ها یک تابلوفرش بود که به لحاظ نصب در موزه چین اهمیت داشت. درواقع برای اولین بار بود که در چنین سایزی یک تابلوفرش بزرگ‌پارچه بافته می‌شد. این تابلوفرش در ابعاد ۳٫۷۰ در ١٢ متر و به مدت ٩ ماه با هدایت خانواده صفدرزاده حقیقى در اصفهان بافته شد و در موزه بزرگ جاده ابریشم هانژونگ به نمایش درآمد. این تابلوفرش که بر اساس نقاشى یکى از هنرمندان پیشکسوت چین بافته شده است داراى ١۶٠ رنگ به صورت مجزا و ۶۰۰ رنگ به صورت ترکیبی است و در تولید آن حدود ۲۳ میلیون گره زده شده است.
نقاشى این تابلوفرش یادآور سرزمین‌ها و مللى ازجمله ایران است که در مسیر جاده ابریشم با چین مراوده تجارى و فرهنگى داشته‌اند و در تولید آن حدود ۵۵ بانوی قالی‌باف اصفهانی و گروه پرشمارى از فعالان فرش تحت هدایت و نظارت محمد صفدرزاده حقیقى به ایفاى نقش پرداخته‌اند. عملیات تکمیلی این تابلوفرش باید در کمترین زمان ممکن انجام می‌شد. چون در تحویل دادن تابلوفرش محدودیت زمانی داشتند. تمام مراحل عملیات تکمیلی ازجمله پرداخت، شست‌وشو را در یک هفته انجام دادم و تابلوفرش آماده شد.
از دیگر فرش‌های بزرگ‌پارچه می‌توانم از فرش‌های ایران‌مال نام ببرم. تولیدکننده این فرش‌های بزرگ‌پارچه مهدی خیرخواه بود من نیز پیمانکار عملیات تکمیلی و نصب این فرش ها بوده ام. فرش ماشینی ۱۰۰۰ متری در کتابخانه، فرش بزرگ‌ترین پله رویال، فرش دستباف چله ابریشم با رج‌شمار ۵۰ و ابعاد ۹۰۰ متری در مسجد از فرش‌هایی بودند که عملیات تکمیلی و نصب آن‌ها را در ایران‌مال انجام دادم. فرش بزرگ‌پارچه دیگری که در پروژه عملیات تکمیلی و نصب آن نیز همکاری داشته‌ام فرش ۵۰۰ متری مسجد محمد رسول‌الله در خیابان ولیعصر و فرش‌های ۵۰۰۰، ۶۰۰۰ و ۲۵۰۰ متری عمان و امارات بود.
عملیات تکمیلی و نصب فرش‌های بزرگ‌های پارچه به چه صورت است و چه سختی‌هایی دارد؟
عملیات تکمیلی و نصب فرش‌های بزرگ‌پارچه با فرش‌های کوچک‌پارچه بسیار تفاوت دارد. این فرش‌ها در ابعاد بزرگی بافته می‌شوند و فضای بزرگی را اشغال می‌کنند. این فرش‌ها باید روی دارهای مخصوص بافته شوند. در نتیجه مدیریت خیلی سخت و پیچیده‌ای نیز دارند. این مدیریت شامل محاسبات بافت به لحاظ ارتفاع، عرض و کجی و… می‌شود. تعداد بافنده زیادی قالی را می‌بافند و سرپرستی که بافت را کنترل می‌کند باید خیلی دقیق باشد تا غلط‌بافی و اشتباهی پیش نیاید. محاسبات اولیه در تهیه مواد اولیه خیلی مهم است.
قالی بزرگ‌پارچه معمولا اگر ۱۰۰۰ تا ۵۰۰۰ متری باشد باید در چند تکه بافته شود. چون امکان حملونقل و امکان جا دادن در مکان نیز باید باشد. یک قالی خیلی بزرگ و یک تکه امکان جابه‌جایی و نصب را ندارد. در نتیجه قالی را چند تکه می‌بافند و در محل نصب می‌کنند و می‌دوزند که یک فرش واحد به دست بیاید. درواقع فرش بزرگ‌پارچه از چند فرش تشکیل می‌شود. حداقل از دو تکه یا سه تکه. این تکه‌ها جدا جدا روی دار بافته می‌شود. چون امکان اینکه روی دار بشود یک قالی بزرگ‌تر از ۱۲۰۰ متر بافت وجود ندارد. معمولا فرش‌ها را در قطعات ۷۰۰، ۸۰۰ و ۵۰۰ متری می‌بافند. با توجه به فندانسیون فضایی که این فرش‌ها می‌خواهد نصب بشود، طراحی و مهندسی عملیات تکمیلی و نصب این فرش‌ها از قبل انجام می‌شود.
یعنی تصمیم می‌گیرند که این قالی را چند متری ببافند. مثلا قالی ۲۰۰۰ متری را در چند قطعه ببافند که بعد در نهایت بشود یک فرش واحد و نصب شود. معمولا در کارگاه‌ها هم ظرفیت دارهای بافت کم است. معمولا به روش فارسی چله‌کشی می‌شود و قرار است اضافه چله‌ها بالای دار گره بخورد و بعد از پایین‌کشی بیاد پایین‌تر. به‌خاطر اینکه سرعت بافت بالاتر برود و بتوانند در زمان کمتری قالی را تحویل بدهند و نصب کنند قالی را در چند تکه می‌بافند که دردسرهای هزینه حملونقل را هم نداشته باشد.
چون اکثرا جاهای بزرگ در وسط مکان ستون دارند و فرش یک پارچه و یک تکه به مشکل برمی‌خورد. معمولا وسط ستون‌ها یعنی در ردیف عرضی که دو تا ستون یا چندتا ستون قرار دارد آن تکه را قرار می‌دهند. یعنی از همان‌جا فرش را دو تکه می‌بافند. دو تا سر یا ته قالی را باید بیافند وسط که بتوانند جای ستون‌ها را مشخص کنند و بقیه جاها را اتصال بدهند. بعد به‌خاطر همین چند تکه می‌بافند. همچنین بحث عملیات تکمیلی و نصبش در محل خیلی سخت و پیچیده است.
مدیریت بافت هم سخت است. اگر سایز فرش پایین با وسط و بالا که قرار است به هم نصب شود با همدیگر همخوانی نداشته باشد به مشکل برمی‌خورد و دیگر کاری هم نمی‌‌توان کرد. به‌خاطر همین گل به گل فرش باید بدون اختلاف مثلا حتی یک و دو سانتیمتر در این قالی به این بزرگی بافته شود و زمان نصب این اختلاف وجود نداشته باشد. چون قرار است نصف این گل شاه‌عباسی که روی فرش اول است با نصف گل شاه‌عباسی یا بندهای اسلیمی که روی قالی دوم است در کنار هم چیده شود.
شاید اندازه‌هایش در طراحی ۱، ۵ و ۱۰ سانتیمتر کنار هم چیده شده باشد. اینها باید دقیقا گل به گل یا چله به چله با یکدیگر جفت بخورند. و اگه اختلافی داشته باشد یک شکستگی خیلی بدی در آن نقطه اتصال ایجاد می‌شود و اصلا نقش‌ها با هم همخوانی ندارد. انگار دو تا فرش جداست که دارد با هم جفت زده می‌شود. ولی اگر دقیقا اندازه فرش اول و دوم در محاسبات و بافت درست دربیاید. دقیقا یک فرش واحد می‌شود درست بعداز اینکه کار اتصال انجام می‌شود. به‌خاطر همین این کنترل زمان بافت خیلی مهم است. در نصب اگر ایرادی شبیه به این به وجود بیاید باید آن تیم با توجه به تخصصی که دارند باید این ایراد را رفع کنند که اصلا دیده نشود.
دوباره بحث ستون‌ها خیلی اهمیت دارد. اینکه دور این ستون‌ها چطوری باید دربیاد و چطوری از کناره‌ها با هم هماهنگ بشود. چون فرش بزرگ‌پارچه قبل از اینکه بخواهد نصب شود اگر ایرادی در اندازه‌ها دارد باید آن‌ها رفع بشود که بعداز اینکه کار دوخت انجام شد فرش از کناره‌ها کم یا زیاد نباشد. روی دیوار قشنگ لب به لب بنشیند. معمولا این موارد در فرش‌های بزرگ‌پارچه به وجود می‌آید. تعداد زیادی بافنده از ۱۰۰ تا ۳۰۰ نفر کنار هم کار می‌کنند. و ناخوادآگاه کجی یا کوتاه و بلند بودن قد قالی ممکن است اتفاق بیافتد. اگه بشود تا حدودی قبل از نصب این موارد را رفع کرد که این کار انجام می‌شود.
اگر نشود که زمان نصب این موارد را رفع می‌کنند. معمولا مکان‌هایی که این فرش‌ها نصب می‌شود فرش مکان‌های بزرگ یا مذهبی است که دالبر دالبر زیاد دارد. تورفتگی دیوارها. کجی. اتاق. در. دالان‌های ورودی. دالان‌هایی که باید فرش بشود. همه اینها وجود دارد. به‌خاطر همین دیوارهای آن درها یا دالان‌هایی که وجود دارد یک مقدار کار نصب سخت‌تر است. چون دقیقا باید لب به لب آن دیوارها فرش قرار بگیرد. اگر فرش بزرگ باشد فرش روی دیوار می‌رود. و اگه فرش کوچک باشد کم می‌آورد و از وسط‌ها نمی‌شود به بغل اضافه کرد. همه این مشکلات در فرش دستباف وجود دارد. همه اینها برمی‌گردد به مدیریت تولید در آن کارگاه که بشود دقیقا آن اندازه را طبق آن فندانسیونی که در اندازه‌گیری اولیه در کف مکان بوده و فرش را درآورد.
قالیچه‌ای که سه مترمربع مساحت دارد ممکن است دو سانتیمتر کجی داشته باشد. اگر این موارد نظارت فنی در فرش به درستی انجام نشود ممکن است کجی در آن فرش بزرگ‌پارچه چند برابر این باشد و اختلافش با فرش اول یا دوم زیاد باشد و نشود این رو به خوبی در محل قرار داد و نصب کرد. و یه سری ایرادی به وجود بیاورد. در مواردی که ما تاکنون کار کردیم با توجه به تجربه‌ای که داشتیم و تجربه‌ای که آن تولیدکننده داشت سعی کردیم این اختلاف‌ها به حداقل برسد و در نصب لااقل مشکلی نباشد و اگر هم بود مقدار خیلی ناچیزی بود که توانستیم اختلافش را دربیاوریم و حلش کنیم.
در این پروژه‌هایی که کار کردیم اختلافی اصلا در گل به گل فرش‌ها نمی‌بینید و دقیقا انگار یک فرش واحد است. انگار فرش بزرگ‌پارچه یک تکه بوده که بافته شده و آنجا دقیقا کناره‌های دیوار فرش به درستی سرجای خودش قرار گرفته است. فرشی که برای ایران مال کار کردم فرش ۹۰۰ متری بود. فضا پر از دالان، رواق، در و ستون بود. شاید نزدیک به ۱۰تا در آنجا بود و دور همه این درها ستون و این ستون‌ها ۳۶ گوشه است که گوشه‌های مختلف داخل فرورفتگی و بیرون‌رفتگی دور ستون‌ها وجود دارد.
فرش باید دقیقا در این ستون‌ها دور می‌زد و گل به گل با یکدیگر هماهنگ می‌شد که شاید سخت‌ترین کارهایی که من انجام دادم در طی کارهایم در چند سال گذشته همین کار ایران‌مال بود. همان ۹۰۰ متر. بسیار بسیار سخت بود. من و تیم‌ام سه ماه شبانه‌روزی روی آن فرش کار می‌کردیم که بتوانیم کار خیلی خوبی در نصب دربیاوریم.
به‌خاطر همان بزرگ‌پارچه بودن در حملونقل فرش، در جا نمایی‌اش در آن فضا، در لول کردن و جفت زدن. تمام این موارد یک بحث است یک سری چالش‌هایی وجود دارد. در همان بحث جابه‌جایی به‌خاطر بزرگ‌پارچه بودنش و امکان این را ندارد که خیلی راحت بشود مثل فرش‌های کوچک انجام داد. شما هر فرشی که کوچک است را می‌توانید راحت یک نفری هم جمعش کنید. یا هر کاری که می‌خواهید انجام بدهید. ولی فرش بزرگ‌پارچه به این راحتی نیست اگر یک جایی یک دوختی اشتباه بشود یا یک جایی یک حرکت اشتباهی انجام بشود جبرانش خیلی خیلی سخت است.
به‌خاطر اینکه باید چندین نفر بیایند و فرش را لول کنند و بعد بکشند بیرون. بعد جابه جا کننذ. هزارتا دغدغه‌های جابه‌جایی وجود دارد در فضاهایی که راه نمی‌دهد. به‌خاطر ستون و چیزهای دیگر و جرثقیل داخل نمی‌تواند بیاید و لیفتراک نمی‌تواند بیاید داخل. به‌خاطر فضایی که وجود دارد. بعد پله ممکن است وجود داشته باشد در آن فضا و حملونقل فرش را مشکل کند. درنتیجه مجبوریم از نیروی انسانی استفاده کنیم و خب نیروی انسانی هم محدودیت‌هایی دارد در حملونقل.
فرش بزرگ‌پارچه در نصب و در بافت و مدیریت به دلیل بزرگ بودن و سنگین بودنش چالش سختی دارد. فرش‌های بزرگ‌پارچه به ۶۰۰۰ متری امارت که بافته شد. ۹ تکه بود. تولیدکننده فرش‌های ۶ و ۵ هزار متری شرکت سهامی فرش ایران بود. من فقط تو مرحله تکمیل و نصب بودم بردیم تو کرج عملیات تکمیلی‌اش را انجام دادیم. بعد یک بار بردیم مصلی تهران. آنجا کنار هم دقیقا همه قطعات را انداختیم لب‌به‌لب هم. دقیقا آن شکلی که قرار است در مسجد دوخت بخورد. از همان‌جا قالی‌ها لول و بسته‌بندی شد و با هواپیمای مخصوص به امارات رفت. فرش ۵۰۰۰ متری عمان باز هم به این صورت بود.
پروژه‌های هوادهی و ساماندهی حفاظتی فرش‌های موزه فرش ایران و کاخ گلستان به چه صورت انجام شد؟
طرح و مدیریت کمیته مدیریت بحران و حفاظت پیشگیرانه اداره کل موزه‌ها با تقسیم سه تیم شامل گروه اول فاطیما محسنی در کمیته مدیریت بحران و حفاظت پیشگیرانه با تخصص حفاظت و مرمت اثار با انجام این عملیات، مطالعات اسیب شناسی، میکروسکوپی، نمونه برداری جهت کشت قارچ، بررسی اسیدیته، ارائه و اجرای طرح حفاظت پیشگیرانه در بخش مخزنی از ضدعفونی و افت زدایی تدخینی محل نگهداری تا بسته‌بندی فرش‌ها با پوشش‌های ترانسپرنت جهت پایش دوره‌ای و سیرکوله هوا و درباره فرش‌های نمایشی از بسترگذاری حفاظتی تا اجرای بالشتک‌های واسطه بین کف آثار نمایشی و فرش‌ها و نظارت حفاظتی بر همه مراحل پروژه.
گروه مرمت فرش شامل کارشناسان مرمت فرش به سرپرستی من برای غبارروبی و پاکسازی و استحکام‌بخشی وصالی در لبه‌های طولی و عرضی، مرمت و استحکام‌بخشی قسمت‌های آسیب دیده به وسیله نخ‌های ارگانیک و ساپورت‌دوزی در قسمت‌های پاره شده به وسیله پارچه‌های نخی مناسب. و گروه سوم کارشناسان حشره‌شناسی مرکز تحقیق و کنترل عوامل بیولوژیک میراث استان یزد جهت شناسایی نوع حشرات آسیب‌رسان به این مجموعه شکل گرفت.
پروژه حفاظت، مرمت و ساماندهی ۲۲ تخته از فرش‌های نفیس و منحصر به‌فرد گنجینه موزه فرش ایران با برنامه‌ریزی و تخصیص اعتبار از سوی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران زیر نظر اداره کل موزه های ایران و با میزبانی موزه ملی فرش ایران توسط من و تیم مرمتی‌ام تمام شد. این پروژه در چند بخش تخصصی تعریف و انجام شد.
آسیب‌شناسی جز به جز هر یک از آثار پیش از اقدام، باز نمودن اتصالات فلزی و الحاقات آسیب‌رسان در بخش اتصال شناسنامه‌هاس اموال و اجرای مجدد با اتصالات نخی مناسب، غبارگیری دستگاهی خشک، شست‌وشو با مواد شوینده ارگانیک، استحکام بخشی ریشه‌ها، مهار و کنترل لبه‌های طولی و عرضی از هم گسسته به روش دوخت‌های استحکام دهنده، ساپورت دوزی موضعی در بخش‌های آسیب دیده و پاره با پارچه‌های نخی ارگانیک و همرنگ نقوش زمینه فرش، قراردهی بالشتک‌های مخصوص حاوی مواد ارگانیک پیشگیری کننده از آلودگی بیولوژیک (حشرات) و رول نمودن و کاور دهی با پوشش‌های ترانسپرنت دارای ویژگی گردش هوا و پایش دوره‌ای و…
از مهم‌ترین فرش‌ها در این پروژه می‌توان به قالی دوازه مترمربعی تودشک قرن ۱۹ میلادی با طرحی منحصربه‌فرد و قالی شش متری طرح عیسی بهادری بافته شده در کارگاه استاد صفدر زاده حقیقی با رج‌شمار ۱۰۰، اشاره نمود.
آینده مرمت فرش ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
مرمتکاران تجربی در بازار فرش رو به پیری و از کارافتادگی هستند و این برای آینده مرمت در ایران خبر خوبی نیست. به نظرم علاقه‌مند به رشته مرمت در بخش دانشگاهی بیشتر است. و می‌توان آینده مرمت ایران را به دست نسل جوان و دانشگاهی سپرد. اکثر فارغ‌التحصیلان رشته مرمت خانم‌ها هستند و این نوید را می‌دهد که در آینده، به دست مرمتکاران خانم تحولی در این شغل ایجاد شود.