فرش اردبیل: نام اردبیل با نام درخشان‌ترین عصر هنر ایران یعنی دوره صفوی گره خورده است. اردبیل در عصر صفوی از لحاظ سیاسی و اقتصادی از مهم‌ترین شهرهای ایران بود. شاه اسماعیل صفوی، برای تشکیل حکومت واحد ایرانی، از اردبیل قیام کرده بود. علاوه بر این، اردبیل به علت قرارداشتن در مسیر شاهراه تجارتی ایران و اروپا، اهمیت زیادی داشت. محصولات مهم ایران از جمله ابریشم گیلان، از طریق اردبیل به اروپا صادر می‌شد.
قالی اردبیل
اما آنچه ریشه‌های فرش را در خاک اردبیل محکم کرده، مشهورترین شاهکار قالیبافی ایران عصر صفوی است. قالی‌هایی که با نام «قالی‌های اردبیل»، در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن و موزه لس‌آنجلس نگهداری می‌شوند. احتمالا هرگاه از قالی اردبیل سخن می گوییم، اولین تصویری که در ذهن بسیاری از ما نقش می‌بندد، این دو قالی مشهور لچک ترنج تاریخ دار است که متعلق به مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی بوده و به امضا هنرمند بافنده‌اش «مقصود کاشانی» (۹۴۶ق/ ۱۵۳۹م) رسیده است. به رغم نسب کاشانی بافنده قالی، متخصصان فرش از جمله دکتر سیروس پرهام، بافت این قالی را مربوط به کارگاه‌های سلطنتی اردبیل می‌دانند. از جمله این دلایل، استفاده از پشم همین منطقه است.
ترنج زرد رنگ این قالی‌ها، هر یک با ۱۶ کلاله، همچون خورشیدی بر زمینه سرمه‌ای رنگ قالی می‌درخشد و دو قندیل هم بالا و پایین قالی‌ها را آراسته است و در کتیبه‌های قاب دار آنها عبارت «عمل بنده درگاه مقصود کاشانی سنه ۹۴۶» همراه بیتی از حافظ شیرازی؛ بافته شده است.
«جز آستان توام در جهان پناهی نیست سر مرا به جز این در حواله گاهی نیست»
ویژگی‌های قالیبافی اردبیل
اردبیل از مناطق مهم فرشبافی در منطقه آذربایجان ایران است. قالی، گلیم‌های ساده و برجسته، جاجیم و ورنی از جمله دستبافته‌های مهم استان اردبیل هستند. قالی‌های اردبیل به سه شیوه ی تخت‌بافت، نیم‌لول و لول، بر روی دارهای عمودی که به روش ترکی چله‌کشی شده است و با گره متفارن(ترکی) بافته می‌شوند. روناس، گندل، پوست انار، پوست گردو، نیل و قرمزدانه از جمله رنگ‌زاهای سنتی و مهم به کار رفته در قالی‌های اردبیل است. در بافت قالی، برای چله (تار)، بیشتر از الیاف پنبه و پشم و گاه از ابریشم استفاده می‌شود. پود به طور سنتی از جنس نخ پنبه است و امروزه از نخ «پلی استر» نیز استفاده می‌شود.
فرش‌شناسانی مانند فورد، فرش اردبیل را در ۴ گروه بررسی کرده‌اند:
- قالی‌های بافت روستاهای اردبیل، با طرح‌های هندسی و پرز‌های بلند.
- قالی‌هایی که طرح‌های هندسی‌شان از طرح‌های قفقاز اقتباس شده است. از جمله طرح کله قوچ.
- قالی‌های شهری با طرح‌های نیمه شکسته اقتباس شده از تبریز از جمله: شیخ‌صفی، شاه‌عباسی، هراتی و حاشیه‌های مداخل و چایدان (سماوری) و …
- قالی‌های ابریشمی با طرح‌هایی متنوع.
مناطق مهم فرشبافی
مشگین شهر، پارس‌آباد، خلخال، گرمی، بیله سوار، نیر، نمین، و کوثر از جمله شهرستان‌های استان اردبیل هستند. از مهم‌ترین مراکز بافت فرش استان که فرش‌های محلی و روستایی آذربایجان را شامل می‌شوند، می‌توان به شهرهای اردبیل، مشگین شهر، خلخال و روستاهای آنها اشاره کرد. عمده قالی‌های اصیل این مراکز، از لحاظ طرح و رنگ و بافت در کنار قالی‌های محلی و روستایی ایران، که دارای نقوش ساده‌تر و هندسی است، قرار می‌گیرند. عشایر شاهسون نیز دارای مشهورترین و بهترین گلیم‌ها، ورنی‌ها و دستبافته‌های گره‌دار در میان عشایر آذربایجان هستند.
جاجیم‌های بافت خلخال معروف‌ترند. گلیمی بدون پرز که توسط عشایر مغان ارسباران و مشگین شهر بافته می‌شود. بهترین ورنی‌های اردبیل را ایل شاهسون، یا ایل سون می‌بافند.
همچنین بخوانید: ارمنی باف از کوه آرارات تا آن سوی مرزها