نویسنده: فائزه قادری
قالی شکارگاه غیاث الدین جامی : بی شک یکی از مهمترین مظاهر هویت ایران در جهان، قالی ایران است. عصر صفوی برجسته ترین دوره قالیبافی ایران بوده است و نقش شکارگاه در قالب طرح لچک ترنج، یکی از رایج‌ترین و برجسته‌ترین نقش‌های به کار گرفته شده در قالی‌های ایران آن دوره است. موضوع شکار در هر دوره‌ای وابستگی شدیدی با رویکردهای فرهنگی، سیاسی و مذهبی همان عهد داشته است. اما شاید بتوان گفت برترین دوره به کارگیری این نقوش در قالی‌های ایران، مربوط به قرن شانزدهم میلادی هم‌زمان با عصر طلایی و اوج شکوفایی هنر قالیبافی ایران در زمان سلطنت صفویان می‌باشد.
داده ام باز نظر را به تذروی پرواز بازخواند مگرش نقش و شکاری بکند
قالی شکارگاه غیاث الدین جامی:
این قالی که در موزه‌ی پولدی پتزولی میلان ایتالیا نگهداری می شود، یکی از باشکوه ترین قالی‌های شکارگاه جهان به شمار می‌آید. نمادین بودن نقش‌مایه‌های به کار گرفته شده در متن قالی و کتیبه‌ی امضا شده و تاریخ‌دار مرکز آن و همچنین تاریخچه خارق العاده‌اش، این دست‌بافت را به یکی از بااهمیت‌ترین قالی‌های موزه‌ای قرن شانزدهم میلادی تبدیل کرده است.
ابعاد بزرگ این قالی بی‌نظیر عصر طلایی هنر ایران با صحنه‌هایی که تجسمی از شکار آن دوران را به تصویر می‌کشند، احتمال اینکه به سفارش دربار و یا برای هدیه به شاه بافته شده باشد را تقویت می‌کنند. این قالی بیش از دو قرن زینت‌بخش اقامتگاه‌های سلطنتی ایتالیا در رم، فلورانس و مونتزا بوده است. طی این سال‌‌ها قالی را در دفعات مختلف برش داده‌اند که سبب تغییر در اندازه اصلی‌اش شده است. سرانجام حدود سال‌های ۱۹۰۸ تا ۱۹۱۱ با دستور شخص ملکه مارگریتا مرمت شد و سپس این قالی که پیشتر در سالن بزرگ کاخ شخصی ملکه استفاده می‌شد، برای نگهداری و نمایش در اختیار موزه پولدی پتزولی، میلان قرار گرفت.
کتیبه‌ای به این شرح در فرش وجود دارد:
«شد از سعی غیاث الدین جامی بدین خوبی تمام این کار نامی»
سنه ۹۲۹
قالی لچک‌ترنج شکارگاه غیاث الدین جامی با ابعاد ۳۳۵ در ۶۸۲ سانتی متر و گره فارسی، شامل ۲۸ پیکره انسانی در قالب شکارچیان پیاده و سواره است. جزئیات تصویرگری هر یک از شکارچی‌ها نشانگر درجه اشرافیت و طبقه اجتماعی آنان است. علاوه بر رنگ اسب‌ها و جزئیات مربوط به لباس‌ها، حرکت و پویایی شکارچیان تحسین‌برانگیز و قابل تامل است.
درنا، لک‌لک پر سپید، مرغابی، غزال، گورخر، گوزن، قوچ، خرگوش، شیر و اسب از جمله جاندارانی هستند که در لابه‌لای گل‌های زیبای ختایی و نقوش اسلیمی، در آفرینش صحنه شکارگاه ایفای نقش داشته‌اند. از این میان بر نقش شیر و اسب تاکید بیشتری شده است. زیرا سوار‌ها بر اسب سرخ نشسته‌اند و گاهی شکارچیان سواره و پیاده در نبرد تن به تن با شیر هستند. اسب‌ها در دو رنگ سفید و سرخ ترسیم شده اند.
نمادهای جنگ در قالی ایرانی:
اسب در ایران مرکب جنگجویان و قهرمانان بوده است. محبوب‌ترین شخصیت‌های داستان‌های ایرانی، قهرمانانی سوار بر اسب را ترسیم کرده است. از جمله داستان عاشقانه خسرو و شیرین، رخش رستم، اسب سهراب و گذر سیاوش از آتش. همچنین نام‌های اصیل ایرانی مانند تهماسب (دارنده اسب نیرومند) نشانه دیگری بر اهمیت نمادین اسب در فرهنگ ایرانی است. یکی از قدیمی‌ترین نقوش در ارتباط با شکار و اسب، دیوارنگاره‌ای موسوم به میترا در نخجیرگاه سوریه امروزی است.
این نگاره مربوط به دوره اشکانیان است و تصویر میترا را سوار بر اسب و ماری پیچیده شده دور پایش، در حالی که به رو‌به‌رویش نگاه می‌کند و کمانش را به قصد شکار کشیده، به تصویر درآورده است. همچنین نقش برجسته شکار گوزن طاق‌بستان روایتی از شاه در صحنه شکار گوزن را بیان می‌کند. در بخشی از آن شاه در حال تاختن است و شش سوار پشت سر او ترسیم شد است. و در سمت چپ شاه را نشان می‌دهد که با کشیدن کمان به صحته شکار پایان داده است.
نماد شیر:
شیر نیز از نقوش بسیار با اهمیت ایران از دوران باستان است. مفهوم نمادین آن متناسب با زمان در دوران مختلف ایران، تحول یافته و در دوره قاجار حتی بر پرچم ایران نیز آورده شده است. در ادبیات فارسی حماسی ایران معمولا شیر را مظهر شجاعت و انسان دلیر دانسته‌اند. در هنر ایران، شیر (از جمله در نقش برجسته پلکان شرقی آپادانا) در نبرد با گاو نر ترسیم شده است. به عنوان نمادی از تغییر فصل یا پیروزی وی خیر بر شر دانسته می‌شود. تصویر نمادین پادشاهان در صحنه‌های شکار نیز نمادی برای دفع نیروهای شر از سرزمین و مردمان تحت سلطه آنان است. از جمله کهن‌ترین نمونه‌هایی که نبرد شاه و شیر را نشان می‌دهد، نقش برجسته پادشاه در نبرد با شیر،کاخ آپادانا در تخت جمشید است.
همچنین بخوانید : بزرگ ترین تابلوفرش جهان