یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در ایجاد تنوع و زیبایی در فرش‌های دستباف طرح آن‌هاست. طرح‌های مختلفی در انواع قالی‌ها وجود دارد که از جمله مهمترین آنها می‌توان به لچک ترنج ، گلستانی، محرمات، محراب و … اشاره کرد.
اما به جرات می‌توان گفت رایج‌ترین طرح استفاده شده در فرش‌های دستباف، طرح لچک ترنج است. گفته می‌شود این طرح یکی از قدیمی‌ترین طرح‌های قالی‌ها است که در حوالی قرن پانزدهم و تحت تاثیر حمایت‌های سلاطین تیموری در ایران گسترش یافته است.
ریشه طرح لچک ترنج
اما برای آشنایی بیشتر با این طرح ابتدا باید به لحاظ ظاهری آن را بررسی نمود. معمولا باغ‌های قدیمی ایران دارای چند حوض بوده که این حوض‌ها به وسیله جوی‌های آب مرتبط بوده‌اند. باغ یا طرح آن با اشکال منظم هندسی چهار گوش، شش ضلعی، لوزی و امثال آن مشخص می‌شده که بین آنها رابطه وجود داشته است.
این طرح مدور که در مرکز قالی قرار می‌گیرد، ابعاد و جلوه‌اش، طرح کلی فرش را تحت الشعاع قرار می‌دهد. در ترکیبات سنتی‌تر، در گوشه‌های زمینه، طرح ترنج به صورت ربعی (یک چهارم ترنج) تکرار می‌شود که به آن لچک می‌گویند.
ترنج:
معنای لغوی ترنج، میوه بالنگ است. ترنج‌ها معمولا به صورت دایره ای، بیضی و نواری، طراحی می‌شوند و در واقع فضای مشخصی ایجاد می‌کنند که در داخل آن نقوشی گوناگون شکل می‌گیرند. این نگاره اشاره‌ای دارد به خورشید، به عنوان سرچشمه‌ای از نیرو که برای باروری زمین، باران را از آسمان می‌گیرد.
ترنج از قسمت‌های مختلفی تشکیل شده است. مهمترین قسمت آن بخش مرکزی و خود ترنج است. پرکننده فضای قسمت بالا و پایین ترنج را سر ترنج می‌نامند. قسمت کوچک‌تر ابتدای سر ترنج، به عنوان گردن ترنج شناخته می شود.
لچک:
لچک در لغت به معنای گوشه است که اشاره به جایگاه قرارگیری آن در روی قالی دارد. لچک‌ها معمولا طرح‌های مثلث مانندی هستند که از یک چهارم نقش ترنج مرکزی به دست می‌آیند. طرح داخلی لچک‌ها یا همان نقش مرکزی ترنج است و یا طرح سر ترنج، و یا گاهی نیز نگاره‌هایی هماهنگ با آن‌هاست.
نسبت ابعاد میان ترنج مرکزی و لچک‌ها همواره یکسان به یک اندازه نیست. گاه لچک‌ها نسبت به ترنج مرکزی بزرگ‌تر و یا کوچک‌تر و حتی باریک‌تر از حد معمول نقش می‌شوند. نگاره لچک‌ها نیز گاه به نقش متن می‌پیوندد و گاه مستقل می‌ماند. در چنین حالتی به لچک، گوشه و یا لچکی گفته می‌شود.
حال با این تعاریف می‌توان گفت فرشی که در طرح کلی خود دارای ترنج و لچک است، در اصطلاح لچک ترنج گفته می‌شود. طرح لچک ترنج در شکل‌ها و اندازه‌های مختلف بافته می‌شود، در نتیجه می‌توان گفت که بعید است هیچ دو فرشی از نظر طرح‌بندی ترنج کاملا یکسان باشند.
ترنج‌ها انواع مختلفی دارند که در میان‌شان ترنج گلدار نزد بافندگان طرفداران زیادی؛ چرا که این نوع ترنج نمادی از گل نیلوفر است و بافندگان آن را گلی مقدس می‌دانند. ترنج گلدار به صورت یک گل یا چند گل کوچکی ترسیم می‌شود که در کنار هم ترنج را شکل می‌دهند.
همچنین بخوانید : بته جقه جلوه و نمادی از فرهنگ و آئین و اساطیر ایرانی