هر کدام از فرش‌های مناطق مختلف ایران، دارای ویژگی‌های متمایز کننده‌ای هستند. «طرح و نقشه» اولین تمایز و ساده‌ترین راه تشخیص آنها محسوب می‌شود. البته با توجه به آنکه ممکن است نقشه معمول یک منطقه در شهرهای دیگر نیز بافته شود، لذا این روش اگر چه ساده است ولی دقیق نیست. برای مثال، نقشه‌های معمول فرش نائین در منطقه کاشمر و روستاهای استان خراسان نیز بافته می‌شوند. ولی بطور معمول این فرش‌ها به لحاظ کیفی با فرش نائین قابل مقایسه نیستند. بطور کلی برای تشخیص دقیق محل بافت، به سالها تجربه و کارشناسی در این حوزه احتیاج است. در این بررسی باید نوع گره و بافت، مصالح بکار رفته و… در تشخیص دقیق محل بافت، مدنظر قرار بگیرند.
ساده‌ترین راه، مشاهده
برای آشنایی با طرح و نقشه معمول فرش‌های مناطق مختلف ایران، اگر تنها راه نباشد، قطعا ساده‌ترین راه «مشاهده» است! بدیهی است که درصورت مشاهده فرش‌های متعدد مناطق مختلف، شباهت‌ها و الگوهای تکرارشده در این طرح‌ها برای بیننده کشف می‌شوند. در صورت مشاهده فرشی دیگر، بیننده با مرور ذهن خود کشف می‌نمایند که این فرش مشابه فرش کدام منطقه است. این همان روشی است که ذهن ما با دیدن چهره یک فرد جدید عمل می‌کند. ذهن می‌تواند حدس بزند که فرد مذکور حدود چند سال دارد و احتمالا از چه نژادی است. در این مثال، هر چه بیننده، دنیا دیده‌تر و با تجربه‌تر باشد تشخیص دقیق‌تری خواهد داد. در خصوص تشخیص نقشه محل بافت نیز، هر چه بیننده تجربه بیشتری داشته باشد و فرش‌های بیشتری از مناطق مختلف را دیده باشد، در تشخیص دقیق‌تر عمل خواهد نمود.
چند نمونه
برای مثال فرش‌های منطقه هریس (در استان آذربایجان شرقی)، اغلب دارای نقوشی با خطوط شکسته و هندسی هستند. اغلب دارای رنگ‌های تیره و البته قرمز لاکی خاصی می‌باشند. ترنجی بزرگ که معمولا به شکل مربع است در وسط این قالی‌ها خودنمایی می‌کند. یا اغلب فرش‌های نائین (در استان اصفهان)، با رنگ زمینه روشن کرم یا بژ و چند رنگ محدود و با ترنجی گرد بافته می‌شود. در نتیجه هرچه فرد علاقمند به فرش ایرانی، فرش‌های بیشتری از هر منطقه را ببیند، رفته رفته با شباهت‌ها و تفاوت‌های فرش‌های مناطق مختلف ایران بیشتر آشنا خواهد شد و قدرت تشخیص و تمیز خود او افزایش خواهد یافت.
در رابطه با فرش‌های مناطق مختلف ایران، کتاب‌های متعددی توسط مولفین ایرانی و خارجی نوشته شده که علاقمندان می‌توانند از طریق آنها با نمونه‌هایی از فرش‌های ایرانی آشنا شوند. از طریق وب سایت سی‌پرشیا نیز، این امکان وجود دارد که فرش‌های موجود بر اساس محل بافت فیلتر شوند تا کاربر بتواند فرش‌های مختلفی از یک منطقه را در کنار یکدیگر مشاهده نماید و به شباهت‌ها و اشتراکات طرح و نقش آنها بیشتر پی ببرد.
همچنین بخوانید : نماد خورشید آریایی و گردونه خورشید در فرش دستباف