فرش قلی‌زاده از خوشنام‌ترین مجموعه‌های شناخته شده در تولید و تجارت فرش دستباف ایران است. این کسب و کار خانوادگی با قریب به 120 سال سابقه در زمینه فرش دستباف، نامی آشنا برای علاقمندان و فعالین این عرصه است. حال نسل چهارم این خانواده به پشتوانه تجارب پدران خود و با تکیه بر دانش روز، این کسب و کار خانوادگی را ادامه می‌دهند. در همین رابطه با امیرحسین قلی‌زاده مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
لطفا خود را برای مخاطبین سی پرشیا مگ معرفی نمایید و از تاریخچه مجموعه فرش قلی زاده در تولید و تجارت فرش دستباف بگویید.
با سلام خدمت شما و مخاطبین مجله سی‌پرشیا. من امیرحسین مصطفی قلی زاده، نسل چهارم خانواده قلی زاده در کسب و کار فرش هستم. در حال حاضر به همراه پسر‌عمو و دخترعموی خودم، سپهر و ستاره مصطفی قلی زاده به کار تولید و فروش فرش‌های عشایری مشغول هستم. خانواده ما از سال 1285 در کسب و کار فرش اشتغال داشتند. کار اصلی خانواده تجارت فرش‌های کهنه و آنتیک بود و از سال 1369 عموی من، آقای مرتضی قلی زاده به همراه مرحوم پدرم، مصطفی قلی زاده تصمیم به بازبافی فرش‌های آنتیک زادگاهشان یعنی بخشایش و هریس گرفتند. تصمیم آن‌ها در نوبافی فرش‌های منطقه خودشان موفقیت‌آمیز بود و در مقطعی تا 2500 بافنده و دستگاه دار قالی فعال در منطقه داشتند. در کنار بحث تولید، فعالیت در زمینه فرش‌های آنتیک و خاص نیز ادامه داشت.
مجموعه فرش قلی زاده، امروز چه مسیری را در تولید و معرفی این هنر دیرین می‌پیماید؟
کار تولید تا حدود 15 سال پیش ادامه داشت اما از آنجا که نوبافی‌های مجموعه قلی‌زاده صرفا صادر می‌شد، و همچنین به دلیل این که مخاطب اصلی فرش‌های هریس کشور آمریکا بود و این فرش‌ها مطابق سلیقه آن‌ها طراحی شده بود، پس از بروز مشکلات عدیده در تجارت با آمریکا، روند تولید به تدریج قطع شد. این وقفه تا سال 1399 ادامه داشت. یک سال پس از فوت پدرم مرحوم مصطفی قلی زاده، با افزایش علاقه و آگاهی مردم نسبت به فرش‌های هریس، من و پسر عمویم و با حمایت آقای مرتضی قلی زاده اقدام به راه‌اندازی مجدد تولیدات فرش‌های عشایری و روستایی نمودیم. در حال حاضر تمرکز اصلی ما تولید فرش‌های هریس با همان کیفیت گذشته است. در کنار آن تولید فرش‌های قشقایی و سلطان‌آباد را نیز داریم.
شما به عنوان یک جوان و نسل جدید، فرصت‌های بسیاری برای فعالیت و کسب و کار در زمینه‌های گوناگون داشتید، چه شد که علاقمند به ادامه دادن پیشه خانوادگی شدید؟
بعد از فوت پدرم، با شرایطی مواجه شدیم که دو راه پیش رو داشتیم. یا به طور کلی تجارت فرش دستباف را رها می‌کردیم و کار دیگری را شروع می‌کردیم یا کار را ادامه می‌دادیم. در صورتی که که گزینه اول را انتخاب می‌کردیم کل تجارت خانوادگی تعطیل می‌شد و به نوعی از بین می‌رفت. در واقع تمام زحماتی که در طول این صد و اندی سال برای این تجارت کشیده شده بود. همچنین سابقه طولانی در این حوزه و همچنین نام و برند ما که چند نسل برای آن تلاش شده بود از بین می‌رفت. پس در کنار یکدیگر تصمیم به ادامه کار گرفتیم.
اصلی‌ترین انگیزه‌ها و دغدغه‌های مجموعه شما در تولید فرش چیست؟
هر کسی در هر شرایطی که باشد دوست دارد وضعیت موجود پیرامون خودش را بهبود ببخشد. منظورم از بهبود وضعیت صرفا شرایط مالی نیست. فاکتورهای زیادی وجود دارد که کنار یکدیگر قرار می‌گیرند و شرایط خوب و بد را رقم می‌زنند. محصول ما در مجموعه قلی زاده فرش دستباف است. هر چه این فرش بهتر و باکیفیت‌تر بیشتر ارائه شود در واقع مجموعه ما در نظر مخاطب بهتر ارائه می‌شود. از این رو همواره تلاش می‌کنیم طرح‌ها و رنگ‌های به روزتر و با کیفیت‌تر به مخاطبان خود ارائه دهیم. در این صورت می‌توانیم شرایط خود و همه کسانی که در این کسب و کار در کنار ما هستند را بهبود ببخشیم.
با چه چالش‌ها و سختی‌هایی در تولید و فروش رو به رو هستید؟ اگر ممکن است هر یک از آن‌ها را برای مخاطبین ما بیشتر توضیح دهید.
به طور کلی هر کاری مشکلات خودش را دارد. کار تولید در هر رشته‌ای سختی‌هایش چند برابر است. تولید فرش هم سختی‌های زیادی دارد که باید برای هر کدامش راه‌حلی مناسب داشت. اگر تولید فرش را به شکل یک سیستم تولید در نظر بگیریم و بخواهیم زنجیره ارزش آن را رسم کنیم در ابتدا باید یک طرح و نقشه از فرش را ترسیم کنیم. در این مرحله طراح اقدام به طراحی فرش می‌کند. شاید مهم‌ترین نکته‌ای که در این مرحله با آن مواجهیم این است که این نقشه حدود 6 ماه دیگر تبدیل به یک فرش آماده می‌شود و مشتری آن را می‌بیند. پس باید یک پیش‌بینی از سلیقه شش ماه آینده مشتری‌ای که نمی‌بینیم داشته باشیم.
در مرحله بعد باید مواد اولیه لازم برای تولید فرش را مهیا کنیم. فرش‌های ما از پشم دست‌ریس تهیه می‌شوند و همواره تهیه بهترین پشم دست‌ریس از دغدغه‌های اصلی همه تولیدکنندگان از جمله ما است. بعد از تهیه خامه بحث رنگرزی گیاهی را داریم که شاید بیشترین تمرکز مجموعه ما و به نوعی مزیت رقابتی برند فرش قلی زاده از گذشته همین رنگ‌های گیاهی و خاص ماست. بعد از تهیه خامه و نخ آن را به دست بافنده در منطقه‌ای که قرار است فرش بافته شود می‌رسانیم.
نحوه همکاری شما با بافندگان‌تان چگونه است؟
از آنجا که بافندگان ما روستایی هستند ما مواد و نقشه و گاهی دار قالی را آماده می‌کنیم و درب منزل‌شان تحویل می‌دهیم. برای اطمینان از کیفیت روند بافت به طور مستمر با آن‌ها در ارتباط هستیم. بعد از تکمیل بافت فرش، نوبت به شستن آن می‌رسد. در واقع عملیات قالیشویی نقش زیادی در بهتر ارائه شدن محصولات ما دارد که باید با نظارت خوبی انجام شود. بعد از آن هم اصطلاحا عملیات فینیشیگ را داریم، از جمله دارکشی و رفوگری. در مرحله آخر هم کار عکاسی از فرش آماده شده را انجام می‌دهیم. به طور کلی مدیریت این مراحل به نحوی که برآیند مطلوبی داشته باشد مهم‌ترین دغدغه ما در مجموعه فرش قلی‌زاده است.
می‌دانیم که یکی از دغدغه‌های اصلی مجموعه فرش قلی زاده، احیا و بازآفرینی فرش‌های اصیل مناطق هریس و بخشایش است. لطفا در مورد این فرش‌ها و به ویژه طرح و نقش‌هایشان برای مخاطبین توضیح دهید؟
مشخصه اصلی فرش هریس خطوط شکسته و گل‌های درشت است. نقشه هریس حدود 200 سال است که راه خود را به بازارهای اروپا و آمریکا باز کرده و آنان به خوبی با این نقشه آشنا هستند. مشخصه فنی فرش‌های هریس، گره ترکی انگشت‌باف می‌باشد. این ویژگی به همراه شبوه پوددهی خاص بافندگان این منطقه موجب دوام و ماندگاری فرش‌های هریس شده است. سعی ما در مجموعه فرش قلی‌زاده بازآفرینی نقشه‌های سنتی هریس است. خیلی اوقات نقشه‌های قدیمی را بازبافی کردیم. خیلی اوقات به کمک بازخوردی که در هنگام فروش از مشتریان گرفتیم تغییراتی در نقشه اعمال کردیم. به طور کلی سعی کردیم در فرآیند تولید، نه در تکنیک بافت، نه در طرح و نقشه، از سنت‌های گذشته فاصله نگیریم.
به نظر شما بازار و مشتریان چقدر متوجه تمایز و کیفیت فرش‌های تولیدی با کیفیت و فرش‌های معمولی هستند؟
متاسفانه ما ایرانیان به عنوان کشوری که مهد فرش و هنر محسوب می‌شویم اطلاعات خیلی کمی در مورد فرش، شیوه بافت، شیوه رنگرزی و بسیاری دیگر از مراحل آن داریم. تا جایی که به خاطر می‌آورم در هیچکدام از مقاطع تحصیلی هیج درسی و مطلبی درسی درباره خود فرش نداشتیم. پس خیلی هم تعجبی ندارد که سطح اطلاعات عمومی ما نسبت به فرش پایین باشد. از طرف دیگر خیلی از ما تولیدکنندگان و فروشندگان صرفا به طور سنتی به فروش فرش مشغول بوده‌ایم و از بحث‌های آموزش و ترغیب جامعه و مشتریان نسبت به فرش غافل مانده‌ایم.
از این رو مطابق انتظار، بیشتر مشتریان داخلی ما اطلاعاتی نسبت به فرش، فرش‌های عشایری و داستان‌های آن‌ها ندارند. حتی بسیاری از مخاطبان ما نام هریس را درست تلفظ نمی‌کنند. از طرف دیگر اما مشتریان خارجی تا حد زیادی با تاریخچه، تکنیک بافت و رنگرزی فرش‌های ما آشنا هستند. ما در مجموعه فرش قلی زاده به تازگی تلاش کرده‌ایم با تهیه ویدیو کلیپ، مقالات آموزشی و تصاویر، در توضیح دادن این هنر و همچنین ترغیب مردم نسب به فرش دستباف نقش داشته باشیم.
هنر-صنعت فرش دستباف از نظر مجموعه فرش قلی زاده به چه سمت و سویی می‌رود و چه چشم‌اندازی دارد؟
متاسفانه بازار فرش دستباف کوچک‌تر از گذشته شده است. زمانه تغییر کرده و جامعه و سلایق نیز همراه آن دستخوش تغییرات شده‌اند. اگر ما بخواهیم به کسب و کار در این حوزه ادامه بدهیم، لزوما باید دید سنتی خود را تغییر دهیم. تکنولوژی پیشرفت بسیاری کرده و دسترسی به اطلاعات بسیار ساده‌تر شده و موانع بسیاری به سبب همین تکنولوژی‌ها برداشته شده‌اند. در چنین شرایطی مخاطبان تشنه شفافیت و دسترسی بیشتر به اطلاعات دقیق، به روز و با دسترسی راحت هستند. چیزی که شاید در بازار فرش سنتی امری نشدنی بود.
به نظر من استفاده درست از فناوری اطلاعات، شبکه‌های اجتماعی و بازاریابی دیجیتال، کلید بقای همه بازیگران در صنعت فرش دستباف خواهد بود. در کنار همه این‌ها واقعیت غم‌انگیز دیگری نیز وجود دارد و آن هم از دست رفتن بازارهای بین‌المللی به سبب تحریم‌‌ها، ضعف ما در ارائه خوب محصولاتمان و حضور قدرتمند رقباست. بازگرداندن مشتریان از دست رفته در بازارهای بین‌المللی از دید علمی امری بسیار زمان‌بر و مستلزم داشتن تفکر راهبردی می‌باشد. امیدوارم کسانی که در رده‌های بالای تصمیم‌گیری هستند با یک دید کلی نسبت به کسب و کار ما تصمیم بگیرند.
چنانچه موضوعی هست که تمایل داشته باشید با مخاطبین ما در میان بگذارید، لطفا بفرمایید
بسیار متشکرم از فرصتی که در اختیار مجموعه ما قرار دادید.
همچنین بخوانید: گفتگو با امیرحسین صفدرزاده حقیقی: رویکرد پژوهشی و هنری، لازمه بازگرداندن اعتبار به فرش ایران