لابه‌لای شعر شیرینت شکر آورده‌ای
راستی عارف چه‌ها از کاشمر آورده‌ای؟
شعری از : حسین دلجویی
قالی کاشمر: کاشْمَر با نام تاریخی کِشمَر؛ مرکز شهرستان کاشمر، در شرق ایران و جنوب‌غربی استان خراسان رضوی، در حدود ۲۴۰ کیلومتری شهر مشهد قرار دارد و از جمله کانون‌های بافندگی مشهور خراسان است.
زعفران، انار، انگور، کشمش، گردو، بادام، پسته و پنبه محصولات مهم کاشمر هستند و پس از قالیبافی، زیلوبافی و گیوه‌بافی، بافت پارچه‌های دستباف و چادر شب ابریشمی، از جمله مهم‌ترین صنایع دستی این شهر به شمار می‌آیند.
این شهر بجز کِشمَر، نام‌های دیگری در طول تاریخ داشته است. از جمله: ترشیر،طرثیث و سلطان‌آباد. فردوسی این شهر را کشمر نامیده و در داستان خود از گرویدن گشتاسب‌شاه به دین زرتشت، از درخت سرو مقدس کشمر که آن را درختی بهشتی می‌نامد، یاد کرده است.
ویژگی‌های کلی قالی کاشمر:
قالی‌های کاشمر از تزیینات زیادی برخوردارند و با طرح‌های منحصربه‌فردی که دارند، قابل تشخیص هستند. طراحی قالی‌های کاشمر به طور کلی تداعی‌گر چیزهای بسیار کمیاب و ارزشمند است. بسیاری از این قالی‌ها، دارای نقوشی به اصطلاح زیرخاکی (کاسه کوزه) هستند. یا تصاویری از بناهای تاریخی، شخصیت‌های عرفانی و داستان‌های کهن را مجسم می‌کنند. همچنین بته‌جقه که در هنر ایران از جمله سنگ‌تراشی، پارچه و فرش مثال‌های شگفتی دارد، نمادی از سرو است. شاید علاقه بافندگان کاشمری به روایت‌های کهن، بی‌ارتباط به علاقه آن‌ها برای بازگویی داستان سرو کشمر نباشد. سروی که گشتاسب به نشانه ایمانش به آیین زرتشت (شاید به عنوان نمادی از آتش) در کاشمر کاشت.
داستانی شنیدنی:
شهرت این درخت بسیار بزرگ زیبا به متوکل خلیفه عباسی رسید. او دستور داد این درخت هزار و چهارصد ساله را بریده و به نزد او در بغداد ببرند دوباره با میخ به هم وصلش کنند تا آن را تماشا کند. مردم کاشمر حاضر بودند ۵۰۰۰۰ سکه طلا بدهند تا از بریدن درخت منصرف شود، ولی درخت را بریدند و نزد خلیفه بردند. یک روز قبل از رسیدن درخت به بغداد، غلامان متوکل او را کشتند و هرگز چشمش به درخت باز نشد.
سال‌های بین ۱۲۶۰ تا ۱۲۸۰ هجری شمسی را شروع دوران بافت و بافندگی جدید در کاشمر می‌دانند. بر اساس اطلاعاتی که کتاب برگی از قالی خراسان ارائه می‌کند، محمد کرمانی، اولین استادکار قالیباف در منطقه کاشمر بود. او که در روستای فروتقه واقع در ۲ کیلومتری غرب کاشمر زاده شد، قالیبافی را از استادکاران کرمانی آموخت. برای اولین بار بنا به سفارش حاج سید حسین سجادی از اهالی فروتقه به بافتن قالی مبادرت ورزید. پس از آن با توجه به استقبال مردم روستا به تدریج این هنر رو به گسترش نهاد و پس از فروتقه روستاهای ترقبان، فدافن، کارخانه و رزق آباد، به قالیبافی روی آوردند. بیشترین عامل شهرت فرش‌های قدیم کاشمر، در مقایسه با دیگر مراکز همجوار، همچون نیشابور سبزوار گناباد و غیره ارزانی آن بوده است.
سیسیل ادواردز نیز در کتابش به این نکته اشاره دارد. وی در کتاب قالی ایران به قالی‌های زمخت و درشتی که در سال‌های ۱۹۳۵ تا ۳۶ در کاشمر بافته می‌شد اشاره نموده و مهم‌تر از آن، کاربرد گره جفتی را که هم اکنون نیز متداول است، از ویژگی‌های قالی قدیم کاشمر عنوان می‌کند.
رونق قالی کاشمر:
تا قبل از سال ۱۳۴۰ طرح‌های خشتی، حسن قاضی و زرین‌کلک که در نواحی دیگر هم بافته می‌شدند در کاشمر هم رایج شد. در این سال‌ها عزیزالله خانی، احمد ترک، محمدحسین وزان، علی ابراهیمی، علی سیاح، حاج عباس گلستانی و غفاری، در تولید فرش‌های مرغوب کاشمر سهم ویژه‌ای را به خود اختصاص دادند.
در سال ۱۳۴۰ طرح‌های استاد علیپور جنبشی در قالی کاشمر به وجود آورد. عرضه طرح زیرخاکی که در خراسان به ویژه کاشمر به طرح کاسه و کوزه معروف است، با استفاده از برخی موتیف‌ها و گل‌های رایج در طرح‌های تبریزی، بدعتی بود که باعث رونق قالیبافی کاشمر گردید. این طرح که سرتاسر آن علاوه بر استفاده از تصاویر کوزه، گلدان و کاسه دارای تصاویر و حتی منازل متعدد است، به طور معمول در زمینه‌های سرمه‌ای و لاکی که به لاکی گلخاری معروف است، عرضه می‌گشت. استاد غلامحسین اسکندری ترقبانی و استاد علی‌اکبر جعفری از جمله دیگر طراحان برجسته کاشمر هستند.
قالی‌های کاشمر نیز مانند بسیاری از مناطق بافندگی ایران، به تدریج و تحت تاثیر بازار فرش، طرح‌های مناطق مختلف را به عاریت گرفته‌اند. قالی‌های قدیم کاشمر، اغلب بزرگ‌پارچه بوده و معمولا بر روی چله‌های پنبه‌ای و با استفاده از پشم نرم و مرغوب و پود پنبه و گره فارسی (نامتفارن) بافته می‌شوند. شیرازه قالی‌های کاشمری منفصل است و پرداخت نیز پس از اتمام بافت انجام می‌گیرد. فرش کاشمر در سال ۱۳۹۴در فهرست سازمان مالکیت فکری جهان به ثبت رسیده است.
همچنین بخوانید: فرش بیرجند از افول تا پروازی دوباره