واگیره اصطلاحی در فرش است که احتمالا نامش را، هم در ارتباط با بافت فرش و هم در ارتباط با طرح آن شنیده باشید. در هر دو مورد، واگیره نقش یک الگو را بر عهده دارد. اگر مشتاق هستید بیشتر بدانید خواندن این مطلب حتما برایتان سودمند خواهد بود.
الگوی بافت
با تماشای فرش‌های دستباف ایرانی، اغلب حس می‌کنیم که شاهکاری شگفت‌انگیز از نقش، طرح، رنگ و کیفیت بافت در مقابل دیدگان خود داریم و همانطور که به این آثار چشم دوخته‌ایم، برایمان حیرت‌آور است که بافندگان این شاهکارها، چگونه طرح‌های پیچیده و باشکوه و رنگ‌های چشم‌نواز و زیبا را تجسم کرده و در نهایت هماهنگی، تناسب و زیبایی بافته‌اند، و چطور می‌دانستند که از گلوله‌های رنگی آویخته بر دار‌های قالی‌شان، هر بار کدام خامه را بردارند و بر بوم سفید روبرویشان، گره بزنند، یا کدام رنگ پود را رد کنند تا شاهکار پیش رویمان را بیافرینند. رمز آنها داشتن نقشه فرش است.
بافندگان روستاها با فرهنگ‌های قبیله‌ای و عشایری، اغلب نقش‌ها را مانند زبان مادری‌شان می‌شناسند. از آنجا که سنت شفاهی ریشه در فرهنگ این بافندگان دارد، آنها نقشه‌ها را از طریق ترانه‌ها یا سرودهایشان منتقل کرده و سینه به سینه و نسل به نسل حفظ می‌کردند. همچنین با روش ذهنی‌بافی و زیبایی‌شناسی خود، شاهکارهای فرش‌بافی ایران، از جمله: قالی، گلیم، گبه، جاجیم و … را خلق می‌کردند. آنها همچنین از واگیره، (اورنک یا فقیره) استفاده می‌کردند.
واگیره (اورنک)
فرش کوچکی است که مجموعه‌ای از نقش‌مایه‌ها و طرح‌های مورد نیاز بافنده، بر آن بافته شده است. واگیره بیشتر در میان روستاییان، ایلات و عشایر متداول است. بافنده‌های عشایر یا روستایی از آنها برای یادآوری نقش‌ها استفاده می‌کنند و با نگاه کردن به آنها، نقشه‌ای می‌بافند که در آن، اغلب با حفظ اصالت نقش‌مایه‌ها و طرح‌ها، سلیقه شخصی بافنده، چاشنی ترکیب‌بندی فرش شده است. واگیره‌ها به ویژه برای آشنا کردن قالیبافان با طرح‌های جدید، اهمیت و کاربرد داشته است.
ظاهرا از دوره صفویه که فرش مورد توجه حاکمان صفوی قرار گرفت و قالی‌های کارگاهی با طرح‌های متقارن، پیچیده و پر نقش و نگار و با کیفیت و دقت بالا، به سفارش دربار و سفرا و بزرگان بافته می‌شد، اورنک مهم‌تر شده و نقشه‌های فرش پدیدآمده‌اند.
مزایای نقشه فرش
نقشه فرش که بیشتر در تولیدات شهر‌ی و کارگاهی رایج است، برای تولید طرح‌های کاملا متقارن و بسیار پیچیده ضروری است. نقشه فرش به طراح اجازه می‌دهد تا ایده خود را ساده‌تر، دقیق‌تر و آسان‌تر به بافنده منتقل کند. همچنین به بافنده این امکان را می‌دهد که با دقتی که نقشه پیش روی او می‌گذارد، آثاری بسیار پیچیده و استاندارد ببافد. علاوه بر این، تاجران و تولیدکنندگان می‌توانند طرح‌های موفق‌تر را با دقت بیشتری تکرار و بازتولید نموده و از این طریق امکان تولید متمرکزتر را فراهم کنند.
بافنده فرش‌هایی با طرح‌های واگیره‌ای، به دلیل تکرار شدن الگوی بافت، کم کم بدون نگاه کردن به نقشه، آن را به راحتی و از حفظ می‌بافند. این امر افزایش سرعت بافت را در پی خواهد داشت.
الگوی طرح واگیره‌ای(بندی)
واگیره، نام یکی از شیوه‌های اجرای طرح فرش است. طرح‌های واگیره‌ای (بندی) شامل عناصر تکرارشونده‌ای هستند که در کنار یکدیگر، نقش کاملتری ایجاد می‌کنند. علاوه بر کلیات طرح و نقشه فرش، واگیره برای ساخت و ساز نقش‌ها و جزییات نیز به کار می‌رود. اما آنچه از آن به عنوان «طرح واگیره‌ای» یاد می‌شود، طرح کلی فرش است و آنچه اساس طرح‌های واگیره را می‌سازد، حاصل تکرار منظم الگویی ثابت در اندازه‌ای مشخص است.
در همه سبک‌های فرش‌بافی ایران، بافته‌هایی با طرح‌های واگیره‌ای وجود دارد. واگیره‌ها (الگو‌های تکرار شونده) از نقوش و طرح‌های متفاوتی ایجاد می‌شوند و روش تکرار الگوها نیز متنوع است. اما آنچه تغییرپذیر نیست این است که طرح واگیره‌ای از تکرار یک واگیره در تمام سطح فرش (طول و عرض فرش) به صورت یکپارچه و با روشی منظم شکل می‌گیرد. نقش معروف هراتی(ماهی درهم) و بته که از مهمترین و رایج‌ترین نقشمایه‌های قالی ایران و شناخته‌شده‌ترین واگیره‌های فرش‌های ایران در سراسر جهان است.
طرح بندی از جمله طرح های واگیره است که نقشه آن از یک طرح یا نقشمایه‌هایی متصل به هم در تمام متن فرش به وجود می‌آید. طرح‌های بندی انواع مختلقی دارند. برخی از مهمترین آنها عبارتند از: بندی اسلیمی، بندی پیچک، بندی شکسته، بندی کتیبه‌ای، بندی مستوفی، بندی ورامین یا میناخانی، بندی درختی، بندی شیر و شکری یا بازوبندی، بندی مجلسی، بندی خوشه‌انگوری، بندی خاتم شیرازی و بندی دسته گل.
همچنین بخوانید: شکوفه های سیب و انار بر روی قالی ایرانی